Ηλεκτρονικά τσιγάρα, θερμαινόμενα μη καιόμενα προϊόντα καπνού και άκαπνα προϊόντα καπνού

Το ηλεκτρονικό τσιγάρο είναι μια συσκευή που λειτουργεί με μπαταρία και επιτρέπει στον χρήστη να προσλαμβάνει νικοτίνη μέσω ατμού. Μερικές φορές, αναφέρονται με τον όρο «Ηλεκτρονικά Συστήματα Παροχής Νικοτίνης (ENDS)», που περιλαμβάνει επίσης συσκευές όπως ατμοποιητές, ηλεκτρονικούς ναργιλέδες, ηλεκτρονικές πίπες και ηλεκτρονικά πούρα. Αυτές οι συσκευές λειτουργούν θερμαίνοντας ένα υγρό ώστε να μετατραπεί σε ατμό, τον οποίο εισπνέει ή «ατμίζει» ο χρήστης. Αν και ο ατμός μοιάζει με ατμό νερού, δεν περιέχει καθόλου νερό. Το υγρό κατασκευάζεται από χημικά και συγκεκριμένα από προπυλενογλυκόλη ή/και γλυκερίνη, και μπορεί να έχει διαφορετικές γεύσεις και διαφορετικές ποσότητες νικοτίνης, τις οποίες επιλέγει ο χρήστης. Σε αντίθεση με τα παραδοσιακά τσιγάρα, οι συσκευές δεν περιέχουν καπνό.

Η έρευνα για την ασφάλεια των ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι ένα περίπλοκο ζήτημα, καθώς υπάρχουν διαφορές μεταξύ των συσκευών και του τρόπου με τον οποίο χρησιμοποιούνται. Επίσης, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αλλάζουν διαρκώς με την εμφάνιση νέων συσκευών. Αυτήν τη στιγμή, υπάρχουν διαθέσιμες εκατοντάδες μάρκες και χιλιάδες γεύσεις. Τα προϊόντα αυτά είναι σχετικά νέα, συνεπώς δεν υπάρχουν ακόμα μακροχρόνιες μελέτες που να εξετάζουν την επίδραση των ηλεκτρονικών τσιγάρων καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής ενός ατόμου. Οι παθήσεις που προκαλούνται από το κάπνισμα μπορεί να χρειαστούν 30–50 χρόνια για να αναπτυχθούν και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα χρησιμοποιούνται διαδεδομένα μόλις από τις αρχές της δεκαετίας 2000. Αυτό σημαίνει ότι η μακροπρόθεσμη ασφάλειά τους δεν είναι ακόμα γνωστή.

Υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν εξετάσει τη βραχυπρόθεσμη επίδραση των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία. Αυτές οι μελέτες έχουν εντοπίσει τοξικές και καρκινογόνες χημικές ουσίες στον ατμό των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, αλλά όχι σε όλες, αυτές οι χημικές ουσίες έχουν εντοπιστεί σε χαμηλότερες ποσότητες στα ηλεκτρονικά τσιγάρα συγκριτικά με τα συμβατικά τσιγάρα. Υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι τα κύτταρα του ανθρώπινου σώματος που εκτίθενται στον ατμό φθείρονται και σταματούν να λειτουργούν, ενώ υπάρχουν επίσης στοιχεία που υποδεικνύουν μια συσχέτιση μεταξύ του ατμού και της πιθανότητας φλεγμονής και λοιμώξεων στους πνεύμονες. Η φλεγμονή στους πνεύμονες μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην αναπνοή, δύσπνοια και ξηρό βήχα.

Σύμφωνα με μελέτες, οι υγιείς χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου εμφανίζουν ερεθισμό στους αεραγωγούς και σημεία βρογχίτιδας. Έρευνες μεγάλης κλίμακας έχουν δείξει ότι οι χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου αναφέρουν πνευμονολογικά συμπτώματα συχνότερα από άτομα που δεν έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ ηλεκτρονικό τσιγάρο. Τ

ο 2019, άρχισε να παρατηρείται μια νόσος που είναι γνωστή ως πνευμονική νόσος σχετιζόμενη με το άτμισμα. Οι γιατροί στις ΗΠΑ ανέφεραν περιπτώσεις ατόμων με συμπτώματα που περιλαμβάνουν δύσπνοια, πυρετό, βήχα, εμετό, διάρροια, πονοκέφαλο, ζαλάδα και πόνο στο στήθος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, τα εν λόγω άτομα νόσησαν πολύ σοβαρά και χρειάστηκε να νοσηλευτούν, ενώ, στις πιο ακραίες περιπτώσεις, η νόσος οδήγησε στον θάνατο ενός μικρού αριθμού αυτών των ατόμων. Η αιτία της νόσου αυτής δεν έχει προσδιοριστεί ακόμα, αλλά γίνονται έρευνες ώστε να αποκτηθεί περισσότερη γνώση Σχεδόν όλες οι ανεξάρτητες έρευνες που έχουν διεξαχθεί, έχουν αποκαλύψει ορισμένες αρνητικές επιδράσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία και, σύμφωνα με υπάρχοντα στοιχεία, η βλάβη που προκαλούν αυτές οι επιδράσεις είναι μακροπρόθεσμη και οδηγεί στην ανάπτυξη παθήσεων.

Δεν είναι σαφές το εάν ο ατμός ενός χρήστη ηλεκτρονικού τσιγάρου μπορεί να έχει επιβλαβείς συνέπειες για άλλα άτομα που βρίσκονται κοντά του. Αυτό το φαινόμενο είναι γνωστό ως δευτερογενής (παθητική) έκθεση σε καπνό. Αν και κατά πάσα πιθανότητα η βλάβη που προκαλείται από δευτερογενή έκθεση είναι μικρότερη συγκριτικά με τη δευτερογενή έκθεση στα παραδοσιακά τσιγάρα, οι περιορισμένες διαθέσιμες έρευνες υποδεικνύουν ότι πιθανόν να υπάρχει κάποιος κίνδυνος, ιδίως για ευπαθή άτομα, όπως ηλικιωμένους, άτομα με πνευμονοπάθειες ή εγκύους. Πέραν του κινδύνου της έκθεσης, υπάρχει επίσης ο κίνδυνος σε περίπτωση έκρηξης ή αυθόρμητης ανάφλεξης των συσκευών. Οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου επιφέρει αρνητικές επιδράσεις, αλλά εφόσον δεν υπάρχουν μακροπρόθεσμα δεδομένα για την ανάπτυξη παθήσεων σε όλη τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου, δεν είναι δυνατό να συμπεράνουμε ακόμα πόσο επιβλαβή είναι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα συχνά χρησιμοποιούνται από καπνιστές που προσπαθούν να κόψουν το κάπνισμα. Συνήθως, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αγοράζονται ως καταναλωτικό προϊόν. Μερικές χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο να παρέχουν ηλεκτρονικά τσιγάρα στο πλαίσιο θεραπευτικού προγράμματος για τη διακοπή του καπνίσματος, με τρόπο που μοιάζει με τις παραδοσιακές μεθόδους διακοπής του καπνίσματος. Σε περισσότερες από 40 χώρες, η πώληση ηλεκτρονικών τσιγάρων έχει απαγορευτεί. Οι παραδοσιακές μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος, όπως τα αυτοκόλλητα νικοτίνης και η τσίχλα νικοτίνης, παρέχονται συνήθως στα φαρμακεία, όπου ο φαρμακοποιός μπορεί να δώσει συμβουλές. Οι ιατρικές μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος χαρακτηρίζονται ως φαρμακευτικά προϊόντα με ελεγχόμενα επίπεδα νικοτίνης και ο χρήστης μπορεί να παραπεμφθεί επίσης σε υπηρεσίες ψυχολογικής υποστήριξης για την καταπολέμηση του εθισμού του. Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα πωλούνται σε κεντρικά καταστήματα και οι χρήστες συνήθως δεν αναζητούν ευρύτερες θεραπείες για να μπορέσουν να κόψουν το κάπνισμα. Τα επίπεδα νικοτίνης ποικίλλουν σε σημαντικό βαθμό και δεν ρυθμίζονται από υγειονομικές υπηρεσίες.

Καμία μάρκα ηλεκτρονικών τσιγάρων δεν έχει εγκριθεί ως βοήθημα διακοπής του καπνίσματος. Ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως βοήθημα για τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία για το εάν λειτουργούν τόσο αποτελεσματικά όσο οι καθιερωμένες μέθοδοι. Σύμφωνα με έρευνες, οι περισσότεροι ενήλικες αγοράζουν ηλεκτρονικά τσιγάρα για να κόψουν το κάπνισμα. Ωστόσο, οι περισσότεροι καταλήγουν να χρησιμοποιούν και ηλεκτρονικά τσιγάρα και καπνό. Προκύπτουν ολοένα και περισσότερα στοιχεία που δείχνουν ότι η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων σε συνδυασμό με συμβατικά τσιγάρα είναι πιο επιβλαβής από το κάπνισμα μεμονωμένα. Συνολικά, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία που υποδεικνύουν εάν τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να συμβάλουν αποτελεσματικά στη διακοπή του καπνίσματος.

Υπάρχουν στοιχεία ότι η χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων οδηγεί τα παιδιά και τους νεαρούς ενήλικες να ξεκινήσουν το κάπνισμα, καθώς οι χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να δοκιμάσουν διάφορα προϊόντα καπνού. Σύμφωνα με πρόσφατες έρευνες στις ΗΠΑ και σε ορισμένες χώρες της Ευρώπης, παρατηρείται αύξηση στη χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου από νέους ανθρώπους. Από το 2011 έως το 2018 στις ΗΠΑ, η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου αυξήθηκε από 1,5% σε 20,8%.

Τα «θερμαινόμενα μη καιόμενα προϊόντα καπνού» ή «άκαπνα» είναι ηλεκτρονικές συσκευές που, σε αντίθεση με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, περιέχουν καπνό. Ο καπνός θερμαίνεται σε υψηλή θερμοκρασία χωρίς να καίγεται, με αποτέλεσμα να δημιουργείται «καπνός» τον οποίο προσλαμβάνει ο χρήστης. Περιέχουν νικοτίνη, πρόσθετα και συχνά, αρωματικές ύλες. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν στοιχεία που υποδεικνύουν ότι αυτά τα προϊόντα είναι λιγότερο επιβλαβή από τα παραδοσιακά τσιγάρα. Στην πραγματικότητα, περισσότερες από 20 επιβλαβείς χημικές ουσίες ανιχνεύτηκαν σε μεγαλύτερες ποσότητες σε θερμαινόμενα μη καιόμενα προϊόντα συγκριτικά με τον καπνό των παραδοσιακών τσιγάρων. Η έκθεση σε επιβλαβείς χημικές ουσίες είναι επίσης υψηλότερη συγκριτικά με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα. Υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που δείχνουν ότι τα θερμαινόμενα μη καιόμενα προϊόντα καπνού περιέχουν νέες χημικές ουσίες που δεν υπάρχουν στα παραδοσιακά τσιγάρα και που μπορεί να έχουν τοξικές και επιβλαβείς επιπτώσεις. Σύμφωνα με μελέτες σε ζώα και ανθρώπους, τα προϊόντα προκαλούν βλάβη στους πνεύμονες. Επίσης, ορισμένες μελέτες έχουν δείξει ότι δεν υπάρχει βελτίωση στην πνευμονική λειτουργία ή σε υπάρχουσα φλεγμονή των πνευμόνων σε χρήστες που άρχισαν να χρησιμοποιούν θερμαινόμενα προϊόντα καπνού. Τα προϊόντα των διαφόρων εταιρειών διαφέρουν πολύ μεταξύ τους, αλλά υπάρχουν ορισμένα στοιχεία που υποδεικνύουν ότι οι τοξίνες που περιέχονται στον ατμό μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Δεν υπάρχουν στοιχεία που επιβεβαιώνουν ότι οι καπνιστές σταματούν τα παραδοσιακά τσιγάρα και χρησιμοποιούν αποκλειστικά θερμαινόμενα μη καιόμενα προϊόντα καπνού. Μέχρι στιγμής, δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία σχετικά με τις επιβλαβείς συνέπειες της δευτερογενούς έκθεσης.

Ο μη καπνιζόμενος καπνός μπορεί να μασηθεί ή να τοποθετηθεί μέσα από τα χείλη σας (σε αυτήν την περίπτωση, ονομάζεται snus). Απελευθερώνει καπνό και νικοτίνη που καταλήγουν στη ροή αίματος μέσω των ούλων. Οι χρήστες συχνά χωρίζουν κάθε παρτίδα σε δόσεις κατά τη διάρκεια της χρήσης, καθώς παράγεται μεγάλη ποσότητα σάλιου κατά τη συγκεκριμένη διαδικασία. Η σύνθεση των μη καπνιζόμενων προϊόντων καπνού ποικίλλει, αλλά, όπως έχει διαπιστωθεί, τα περισσότερα περιέχουν καρκινογόνες χημικές ουσίες. Η έρευνα συσχετίζει τη χρήση μη καπνιζόμενου καπνού με τον καρκίνο και άλλες παθήσεις της στοματικής κοιλότητας, καθώς και με καρδιοπάθειες και εγκεφαλικά επεισόδια. Τα στοιχεία που αφορούν τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου λόγω χρήσης snus δεν είναι σαφή.

Ο καπνός είναι τοξικός και περιέχει τοξίνες που μπορούν να προκαλέσουν κάθε μορφής καρκίνο. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κρίνει ότι όλες οι μορφές χρήσης καπνού είναι επιβλαβείς, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών τσιγάρων, των θερμαινόμενων μη καιόμενων προϊόντων καπνού και του μη καπνιζόμενου καπνού.

Το παρόν ενημερωτικό φυλλάδιο παρουσιάζει συνοπτικά τα διαθέσιμα στοιχεία σχετικά με την ασφάλεια των προϊόντων που κυκλοφορούν με τον ισχυρισμό ότι προκαλούν λιγότερη βλάβη στους χρήστες συγκριτικά με τα παραδοσιακά τσιγάρα.

Η φράση «Μείωση της βλάβης από τον καπνό» περιγράφει μια συνολική προσέγγιση για τη μείωση της βλάβης που προκαλεί το κάπνισμα τσιγάρων. Οι φορείς λήψης αποφάσεων δεν συμφωνούν απόλυτα για το εάν αυτή η στρατηγική πρέπει να εφαρμοστεί για να βοηθήσει τους καπνιστές να κόψουν το κάπνισμα. Ορισμένοι ειδικοί θεωρούν ότι το σημαντικότερο είναι να μειωθεί η ποσότητα τοξινών στο σώμα, ακόμα και εάν δεν μηδενιστεί. Άλλοι θεωρούν ότι δεν θα έπρεπε να συνιστούμε τη χρήση προϊόντων που έχουν βλαβερές επιδράσεις, ακόμα και εάν αυτές είναι σε πιο ελαττωμένο βαθμό. Ως οργανισμοί που ασχολούνται με την υγεία των πνευμόνων, η European Respiratory Society (ERS) και το European Lung Foundation (ELF) παρέχουν τις ακόλουθες συμβουλές:

«Οι πνεύμονες των ανθρώπων έχουν δημιουργηθεί για να αναπνέουν καθαρό αέρα, όχι τοξίνες και καρκινογόνες ουσίες, και το ανθρώπινο σώμα δεν προορίζεται να εξαρτάται από εθιστικές ουσίες. Η ERS και το ELF δεν μπορούν να προτείνουν κανένα προϊόν που προκαλεί ζημιά στους πνεύμονες και στην υγεία των ανθρώπων».

Η Πρόεδρος του ELF, Isabel Saraiva, δεν υποστηρίζει τη χρήση ηλεκτρονικών τσιγάρων και θεωρεί ότι οι πνεύμονες προορίζονται μόνο για καθαρό αέρα. Σχολιάζει τα εξής: «Ως πρώην καπνίστρια, κατανοώ ότι κάτι τέτοιο είναι δελεαστικό και ότι οι καπνιστές πιστεύουν ότι θα καταφέρουν πιο εύκολα να διακόψουν το κάπνισμα αντικαθιστώντας τα τσιγάρα με ηλεκτρονικά τσιγάρα. Εάν αυτά κυκλοφορούσαν όταν προσπαθούσα να κόψω το κάπνισμα, δεν θα είχα καταφέρει να απεξαρτηθώ από τη νικοτίνη. Οι πνεύμονες προορίζονται αποκλειστικά και μόνο για καθαρό αέρα. Πιστεύω ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι επικίνδυνα, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Κατά τη γνώμη μου, ο μοναδικός τρόπος για να κόψει κανείς το κάπνισμα οριστικά είναι με επαγγελματική βοήθεια από επαγγελματίες υγείας».

Η Charlotta Pisinger είναι Πρόεδρος της Tobacco Control Committee (Επιτροπή Ελέγχου Προϊόντων Καπνού) της ERS και Κλινική Καθηγήτρια Ελέγχου Προϊόντων Καπνού στο Νοσοκομείο Bispebjerg and Frederiksberg και στο Πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης στη Δανία. Η καθηγήτρια Pisinger εξηγεί τη θέση της ERS και του ELF: «Οι στρατηγικές μείωσης της βλάβης από τον καπνό βασίζονται στις εσφαλμένες υποθέσεις ότι οι καπνιστές δεν μπορούν ή δεν πρόκειται να κόψουν το κάπνισμα, αλλά, στην πραγματικότητα, η πλειονότητα των καπνιστών θέλουν να το κόψουν και δεν τους αρέσει το ότι είναι εξαρτημένοι από τη νικοτίνη. Τα περισσότερα νέα προϊόντα, όπως τα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, είναι συσκευές εισπνοής νικοτίνης, συνεπώς δεν βοηθούν τους καπνιστές να καταπολεμήσουν τον εθισμό τους στη νικοτίνη. Επιπλέον, η στρατηγική μείωσης της βλάβης δεν λαμβάνει υπόψη ότι οι περισσότεροι χρήστες δεν διακόπτουν εντελώς τη χρήση τσιγάρων, αλλά εξακολουθούν να καπνίζουν τσιγάρα παράλληλα με το άτμισμα. Επίσης, ολοένα και περισσότεροι μη καπνιστές χρησιμοποιούν αυτά τα προϊόντα, ενώ για τους εφήβους, φαίνεται να αποτελούν το πρώτο βήμα για τη χρήση των παραδοσιακών τσιγάρων».

Το παρόν ενημερωτικό φυλλάδιο συντάχθηκε τον Μάρτιο 2020.