Ηλεκτρονικά τσιγάρα, θερμαινόμενος καπνός και προϊόντα άκαπνου καπνού

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι συσκευές που λειτουργούν με μπαταρία και συνήθως περιέχουν νικοτίνη. Επιτρέπουν στους χρήστες να αναπνέουν ατμούς που παρέχουν νικοτίνη χωρίς να καίγεται καπνός. Μερικές φορές αναφέρονται ως Ηλεκτρονικά Συστήματα Παροχής Νικοτίνης (ENDS) και ο όρος αυτός περιλαμβάνει συσκευές όπως ατμιστές, ηλεκτρονικούς ναργιλέδες, ηλεκτρονικές πίπες και ηλεκτρονικά πούρα. Αυτές οι συσκευές λειτουργούν θερμαίνοντας ένα υγρό έτσι ώστε να μετατρέπεται σε ατμό που ο χρήστης μπορεί να εισπνεύσει ή να «ατμίσει». Αν και ο ατμός μπορεί να μοιάζει με υδρατμό, δεν περιέχει νερό. Το υγρό παρασκευάζεται από χημικές ουσίες όπως η προπυλενογλυκόλη ή/και η γλυκερίνη και μπορεί να έχει διάφορες γεύσεις και διαφορετικές ποσότητες νικοτίνης, τις οποίες μπορεί να επιλέξει ο χρήστης.

Η έρευνα για την ασφάλεια των ηλεκτρονικών τσιγάρων είναι περίπλοκη καθώς υπάρχουν διαφορές μεταξύ των συσκευών και του τρόπου με τον οποίο οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τις συσκευές. Επίσης, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα αλλάζουν συνεχώς με την εμφάνιση νέων συσκευών. Επί του παρόντος διατίθενται εκατοντάδες μάρκες και χιλιάδες γεύσεις. Καθώς τα προϊόντα είναι σχετικά νέα, δεν έχουν διεξαχθεί ακόμη μακροχρόνιες μελέτες που να εξετάζουν τον αντίκτυπο των ηλεκτρονικών τσιγάρων κατά τη διάρκεια ζωής ενός ατόμου. Οι ασθένειες που προκαλούνται από το κάπνισμα μπορεί να χρειαστούν 30-50 χρόνια για να αναπτυχθούν και τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι σε ευρεία χρήση μόλις από τις αρχές της δεκαετίας του 2000. Αυτό σημαίνει ότι η μακροχρόνια ασφάλειά τους δεν είναι ακόμη γνωστή.

Τα περισσότερα ηλεκτρονικά τσιγάρα περιέχουν νικοτίνη σε διαφορετικά επίπεδα, ανάλογα με τη συσκευή. Μελέτες έχουν βρει στοιχεία που δείχνουν ότι η νικοτίνη είναι επιβλαβής για την υγεία, επηρεάζοντας την ανάπτυξη του εγκεφάλου μέχρι την ηλικία των 25 ετών. Είναι επίσης μια εθιστική ουσία και οι άνθρωποι αρχίζουν να την επιθυμούν όσο περισσότερο τη χρησιμοποιούν.

Υπάρχουν πολλές μελέτες που έχουν εξετάσει τη βραχυχρόνια επίδραση των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία. Αυτές οι μελέτες έχουν εντοπίσει τοξικές και καρκινογόνες χημικές ουσίες στον ατμό των ηλεκτρονικών τσιγάρων. Αν και τα επίπεδα ορισμένων από αυτές τις ουσίες είναι χαμηλότερα από ό,τι στα παραδοσιακά τσιγάρα, εξακολουθεί να υπάρχει ανησυχία ότι μπορεί να είναι επιβλαβείς. Μια ανασκόπηση του 2019 διαπίστωσε ότι ακόμη και τα υγρά ηλεκτρονικών τσιγάρων χωρίς νικοτίνη περιέχουν 243 μοναδικές χημικές ουσίες, συμπεριλαμβανομένων γνωστών δηλητηρίων και ουσιών που απαγορεύονται.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι τα κύτταρα του σώματος που εκτίθενται σε ατμούς ηλεκτρονικού τσιγάρου καταστρέφονται και σταματούν να λειτουργούν. Υπάρχουν επίσης ενδείξεις ότι υπάρχει σχέση μεταξύ της εισπνοής των ατμών και της αυξημένης πιθανότητας φλεγμονής και λοιμώξεων στους πνεύμονες. Η φλεγμονή στους πνεύμονες μπορεί να προκαλέσει δυσκολία στην αναπνοή, δύσπνοια και ξηρό βήχα.

Μελέτες έχουν δείξει ότι οι υγιείς χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων εμφανίζουν ερεθισμό στους αεραγωγούς και σημεία βρογχίτιδας. Έρευνες μεγάλης κλίμακας έχουν αποκαλύψει ότι οι χρήστες ηλεκτρονικών τσιγάρων αναφέρουν συχνότερα συμπτώματα στους πνεύμονες σε σχέση με άτομα που δεν τα έχουν χρησιμοποιήσει ποτέ.

Μια ασθένεια γνωστή ως βλάβη των πνευμόνων που σχετίζεται με το άτμισμα άρχισε να εμφανίζεται το 2019. Οι ιατροί στις ΗΠΑ ανέφεραν περιπτώσεις ατόμων με συμπτώματα όπως δύσπνοια, πυρετό, βήχα, έμετο, διάρροια, πονοκέφαλο, ζάλη και πόνο στο στήθος. Σε ορισμένες περιπτώσεις, αυτοί οι ασθενείς νόσησαν βαριά και νοσηλεύτηκαν και στις πιο ακραίες περιπτώσεις, ένας μικρός αριθμός ασθενών απεβίωσαν. Μια εκτεταμένη ανασκόπηση το 2023 παρείχε ισχυρές ενδείξεις ότι η χρήση ηλεκτρονικού τσιγάρου μπορεί να προκαλέσει βραχυχρόνιες πνευμονικές βλάβες, δηλητηρίαση, εγκαύματα, επιληπτικές κρίσεις και άλλα συμπτώματα στους πνεύμονες, ιδίως σε νέους ανθρώπους.

Σχεδόν όλες οι ανεξάρτητες έρευνες έχουν αποκαλύψει ορισμένες αρνητικές επιπτώσεις των ηλεκτρονικών τσιγάρων στην υγεία και τα υπάρχοντα στοιχεία δείχνουν ότι αυτή η βλάβη θα έχει χρόνιες επιπτώσεις και θα οδηγήσει στην ανάπτυξη ασθενειών.

Δεν είναι σαφές εάν ο ατμός από έναν χρήστη ηλεκτρονικού τσιγάρου μπορεί να έχει επιβλαβή επίδραση σε άλλα άτομα που βρίσκονται κοντά. Αυτό είναι γνωστό ως παθητική έκθεση. Αν και είναι πολύ πιθανό ότι η βλάβη που προκαλείται από την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα στα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι μικρότερη από την έκθεση σε παθητικό κάπνισμα στα παραδοσιακά τσιγάρα, η περιορισμένη διαθέσιμη έρευνα υποδηλώνει ότι μπορεί να υπάρχει κάποιος κίνδυνος, ιδίως για ευάλωτα άτομα όπως οι ηλικιωμένοι, άτομα με πνευμονικές παθήσεις ή οι έγκυες γυναίκες. Εκτός από τον κίνδυνο έκθεσης, υπάρχει επίσης κίνδυνος τραυματισμού από έκρηξη συσκευών ή αυτοανάφλεξη. Οι περισσότεροι εμπειρογνώμονες πιστεύουν ότι υπάρχει βλάβη που συνδέεται με τη χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου, αλλά καθώς δεν υπάρχουν μακροχρόνια δεδομένα σχετικά με την ανάπτυξη ασθενειών κατά τη διάρκεια της ζωής, δεν είναι δυνατόν να εξαχθεί συμπέρασμα για το πόσο επιβλαβή είναι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα σε αυτό το στάδιο.

Τα ηλεκτρονικά τσιγάρα χρησιμοποιούνται συχνά από καπνιστές που προσπαθούν να διακόψουν το κάπνισμα. Ωστόσο, καμία μάρκα ηλεκτρονικού τσιγάρου δεν έχει εγκριθεί ως βοήθημα για τη διακοπή του καπνίσματος. Υπάρχουν ορισμένες μελέτες που έχουν δείξει ότι το ηλεκτρονικό τσιγάρο μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως βοήθημα για τη διακοπή του καπνίσματος, αλλά δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν αν αυτό λειτουργεί εξίσου καλά με τις καθιερωμένες μεθόδους, όπως τα επιθέματα νικοτίνης και οι τσίχλες. Οι έρευνες δείχνουν ότι οι περισσότεροι ενήλικες αγοράζουν ηλεκτρονικά τσιγάρα για να κόψουν το κάπνισμα, αλλά πολλοί από αυτούς καταλήγουν να χρησιμοποιούν τόσο ηλεκτρονικά τσιγάρα όσο και άλλα προϊόντα καπνού.

Επί του παρόντος, μερικές χώρες εξετάζουν το ενδεχόμενο να προσφέρουν το ηλεκτρονικό τσιγάρο ως μέρος ενός θεραπευτικού σχεδίου για τη διακοπή του καπνίσματος, με παρόμοιο τρόπο με τις παραδοσιακές μεθόδους διακοπής του καπνίσματος. Ωστόσο, περισσότερες από 40 χώρες έχουν απαγορεύσει την πώληση ηλεκτρονικών τσιγάρων.

Οι παραδοσιακές μέθοδοι διακοπής του καπνίσματος, όπως τα επιθέματα νικοτίνης και οι τσίχλες, προσφέρονται συνήθως από ένα φαρμακείο, όπου ο φαρμακοποιός μπορεί να παρέχει συμβουλές και ο χρήστης μπορεί επίσης να παραπεμφθεί για λήψη ψυχολογικών υπηρεσιών ως υποστήριξη για την καταπολέμηση του εθισμού του. Αυτές οι μέθοδοι διακοπής καπνίσματος υπόκεινται σε κανονισμούς και έχουν ελεγχόμενα επίπεδα νικοτίνης. Από την άλλη πλευρά, τα ηλεκτρονικά τσιγάρα μπορούν να αγοραστούν σε καταστήματα στο εμπόριο και οι χρήστες συνήθως δεν έχουν πρόσβαση σε άλλες θεραπείες που θα τους βοηθήσουν να διακόψουν το κάπνισμα. Τα επίπεδα νικοτίνης ποικίλλουν σημαντικά και δεν υπόκεινται σε κανονισμούς από τους οργανισμούς υγείας.

Υπάρχουν ενδείξεις ότι η χρήση του ηλεκτρονικού τσιγάρου έχει οδηγήσει τα παιδιά και τους νέους ενήλικες να αρχίσουν το κάπνισμα, καθώς οι χρήστες ηλεκτρονικού τσιγάρου είναι πιο πιθανό να δοκιμάσουν προϊόντα καπνού, αυξάνοντας τον αριθμό των ατόμων που πρέπει να διακόψουν το κάπνισμα.

Τα προϊόντα θερμαινόμενου καπνού ή προϊόντα «Θέρμανσης χωρίς καύση» είναι ηλεκτρονικές συσκευές που, σε αντίθεση με τα ηλεκτρονικά τσιγάρα, περιέχουν καπνό. Ο καπνός θερμαίνεται σε υψηλή θερμοκρασία, αλλά δεν αναφλέγεται. Τα προϊόντα δεν δημιουργούν τον συνήθη καπνό του τσιγάρου, αλλά έναν ατμό που ο χρήστης αναπνέει. Αυτός περιέχει νικοτίνη, πρόσθετα και συχνά είναι αρωματισμένος. Τα επίπεδα νικοτίνης ποικίλλουν σε μεγάλο βαθμό μεταξύ των διαφόρων εμπορικών σημάτων.

Ο καπνός είναι τοξικός και περιέχει τοξίνες που είναι ικανές να προκαλέσουν καρκίνο σε όλες τις μορφές. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας θεωρεί ότι όλες οι μορφές χρήσης καπνού είναι επιβλαβείς, συμπεριλαμβανομένων των ηλεκτρονικών τσιγάρων, των προϊόντων που δεν καίγονται με θερμότητα και του άκαπνου καπνού.

Προς το παρόν δεν υπάρχουν στοιχεία που να αποδεικνύουν ότι τα προϊόντα αυτά είναι λιγότερο επιβλαβή από τα παραδοσιακά τσιγάρα. Στην πραγματικότητα, οι επιβλαβείς χημικές ουσίες βρέθηκαν σε θερμαινόμενα προϊόντα καπνού σε υψηλότερες ποσότητες από ό,τι στον παραδοσιακό καπνό τσιγάρων. Υπάρχουν κάποιες ενδείξεις για χημικές ουσίες στα θερμαινόμενα προϊόντα καπνού που δεν υπάρχουν στα παραδοσιακά τσιγάρα και οι οποίες θα μπορούσαν να είναι τοξικές και επιβλαβείς. Μελέτες τόσο σε ζώα όσο και σε ανθρώπους έχουν δείξει ότι τα προϊόντα συνδέονται με αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αρτηριακή πίεση μετά τη χρήση και μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στην καρδιά και τους πνεύμονες. Υπάρχουν επίσης κάποιες ενδείξεις ότι οι τοξίνες που βρίσκονται στους ατμούς μπορούν να προκαλέσουν καρκίνο. Μελέτες δεν έχουν δείξει επίσης βελτίωση στην πνευμονική λειτουργία ή φλεγμονή στους πνεύμονες σε καπνιστές που στράφηκαν σε θερμαινόμενο καπνό. Επί του παρόντος δεν υπάρχουν επαρκή στοιχεία σχετικά με το εάν η παθητική έκθεση είναι επιβλαβής.

Δεν υπάρχουν στοιχεία που να υποστηρίζουν τους ισχυρισμούς των κατασκευαστών θερμαινόμενου καπνού ότι οι καπνιστές συχνά μεταπηδούν από τα παραδοσιακά τσιγάρα στην αποκλειστική χρήση προϊόντων θερμαινόμενου καπνού.

Στα προϊόντα άκαπνου καπνού περιλαμβάνονται ο καπνός μάσησης και το στικάκι νικοτίνης, το οποίο τοποθετείται μεταξύ του χείλους και του ούλου σας. Η σύνθεση των προϊόντων άκαπνου καπνού ποικίλλει, αλλά έχει διαπιστωθεί ότι πολλά από αυτά περιλαμβάνουν χημικές ουσίες που προκαλούν καρκίνο. Έρευνες έχουν συνδέσει τη χρήση του άκαπνου καπνού με τον καρκίνο, το εγκεφαλικό επεισόδιο και τις στοματικές και καρδιακές παθήσεις. Τα στοιχεία σχετικά με τον κίνδυνο καρκίνου λόγω της χρήσης του στικάκι νικοτίνης είναι ασαφή.

Τα σακουλάκια νικοτίνης είναι ένας άλλος τύπος άκαπνου προϊόντος που χρησιμοποιείται κάτω από τα χείλη, με παρόμοιο τρόπο με το στικάκι νικοτίνης, αλλά δεν περιέχουν καπνό. Αντίθετα, περιέχουν σκόνη νικοτίνης, άλατα, αρωματικές ουσίες και γλυκαντικά. Κατά τη στιγμή της συγγραφής του παρόντος, τον Φεβρουάριο του 2024, δεν υπόκεινται στους ίδιους κανονισμούς που ισχύουν για τα άλλα προϊόντα καπνού. Μπορούν να κυκλοφορούν ελεύθερα στην αγορά χωρίς προειδοποιήσεις για την υγεία.

Δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία σχετικά με τους μακροχρόνιους κινδύνους για την υγεία από αυτά τα προϊόντα. Οι πρώτες έρευνες έχουν αναδείξει ανησυχητικά υψηλή περιεκτικότητα νικοτίνης σε αυτά τα προϊόντα, γεγονός που εγείρει ανησυχίες σχετικά με τις επιπτώσεις στη στοματική υγεία. Επιπλέον, σε αυτά τα σακουλάκια έχουν επίσης βρεθεί καρκινογόνες ουσίες, οι οποίες μπορεί να συμβάλλουν στην ανάπτυξη όγκων.

Στη σελίδα αυτή παρουσιάζεται μια περίληψη των διαθέσιμων προϊόντων που ισχυρίζονται ότι μειώνουν τη βλάβη στους χρήστες σε σύγκριση με τα παραδοσιακά τσιγάρα.

Η «μείωση της βλάβης από το κάπνισμα» αναφέρεται σε μια προσέγγιση για τη μείωση της βλάβης που προκαλεί το κάπνισμα, όταν η πλήρης διακοπή του καπνίσματος μπορεί να φαίνεται ανέφικτη για ορισμένους ανθρώπους. Υπάρχει κάποια δημόσια συζήτηση μεταξύ των υπευθύνων χάραξης πολιτικής εάν αυτή η στρατηγική πρέπει να εφαρμοστεί προκειμένου να βοηθήσει τα άτομα στη διακοπή του καπνίσματος. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η μείωση της ποσότητας των τοξινών στο σώμα είναι το πιο σημαντικό, ακόμα κι αν μερικές εξακολουθούν να παραμένουν. Άλλοι πιστεύουν ότι δεν πρέπει να συνιστούμε τη χρήση προϊόντων που έχουν βλαβερές συνέπειες, ακόμη και σε μειωμένα επίπεδα.

Δεν υπάρχουν ακόμη αρκετά στοιχεία για να πούμε οριστικά αν υπάρχει μικρότερος κίνδυνος από αυτά τα προϊόντα σε σύγκριση με τα κανονικά τσιγάρα.

Ως οργανισμοί που εργάζονται στον τομέα της υγείας των πνευμόνων, οι συμβουλές από την Ευρωπαϊκή Αναπνευστική Εταιρεία (ERS) και το Ευρωπαϊκό Ίδρυμα Πνευμονολογίας (ELF), είναι οι εξής: «Οι ανθρώπινοι πνεύμονες έχουν δημιουργηθεί για να αναπνέουν καθαρό αέρα, όχι τοξίνες και καρκινογόνες ουσίες, και το ανθρώπινο σώμα δεν προορίζεται να εξαρτάται από εθιστικά φάρμακα. Η ERS (Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία) και το ELF (Ευρωπαϊκό Πνευμονολογικό Ίδρυμα) δεν μπορούν να συστήσουν κανένα προϊόν που είναι επιβλαβές για τους πνεύμονες και την ανθρώπινη υγεία. Ακόμη και αν υπάρχει κάποια αξία στη σύστασή τους σε άτομα που δεν έχουν σημειώσει επιτυχία με τη χρήση μεθόδων διακοπής του καπνίσματος, υπάρχει ευρύτερος κίνδυνος για τον πληθυσμό. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα για τους νέους που αρχίζουν να καπνίζουν ηλεκτρονικά τσιγάρα χωρίς να έχουν καπνίσει στο παρελθόν»

Η Isabel Saraiva, πρώην πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Ιδρύματος Πνευμόνων, η οποία δυστυχώς απεβίωσε το 2024, είχε σχολιάσει προηγουμένως: «Ως πρώην καπνίστρια, καταλαβαίνω ότι είναι δελεαστικό για τους ανθρώπους που πιστεύουν ότι θα είναι ευκολότερο να διακόψουν το κάπνισμα αντικαθιστώντας τα τσιγάρα με ηλεκτρονικά τσιγάρα. Αν ήταν διαθέσιμα όταν προσπαθούσα να κόψω το κάπνισμα, δεν θα μπορούσα να αποβάλω τον εθισμό μου στη νικοτίνη. Οι πνεύμονες προορίζονται για καθαρό αέρα και μόνο. Πιστεύω ότι τα ηλεκτρονικά τσιγάρα είναι επικίνδυνα, ιδιαίτερα για τα παιδιά. Η άποψή μου είναι ότι ο μόνος δυνατός τρόπος για να διακόψετε το κάπνισμα οριστικά είναι με την επαγγελματική βοήθεια από τους εργαζόμενους στον τομέα της υγείας.»

Ο Φίλιππος Φιλιππίδης είναι πρόεδρος της Επιτροπής Ελέγχου του Καπνίσματος και καθηγητής Δημόσιας Υγείας στο Αυτοκρατορικό Κολλέγιο του Λονδίνου στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ο Δρ. Φιλιππίδης εξηγεί τη θέση της ERS (Ευρωπαϊκή Πνευμονολογική Εταιρεία) και του ELF (Ευρωπαϊκό Πνευμονολογικό Ίδρυμα):

«Διαθέτουμε μια σειρά αποτελεσματικών και τεκμηριωμένων μέτρων για τον έλεγχο του καπνίσματος, τα οποία, όταν εφαρμόζονται κατάλληλα, μπορούν να βοηθήσουν τους καπνιστές να σταματήσουν το κάπνισμα, εκατομμύρια από αυτούς το έχουν κάνει τις τελευταίες δεκαετίες. Οι προσεγγίσεις μείωσης της βλάβης διατηρούν τον εθισμό στη νικοτίνη, κάτι που οι περισσότεροι καπνιστές απεχθάνονται, και ενέχουν επίσης τον κίνδυνο να εκθέσουν τους μη καπνιστές νέους σε επιβλαβή προϊόντα».

Το παρόν ενημερωτικό δελτίο συντάχθηκε τον Μάρτιο του 2020 και επικαιροποιήθηκε τον Φεβρουάριο του 2024

Για περισσότερες πληροφορίες, διαβάστε τη δήλωση θέσης της Ευρωπαϊκής Αναπνευστικής Εταιρείας σχετικά με τα νέα προϊόντα και τη μείωση της βλάβης: https://erj.ersjournals.com/content/early/2024/02/01/13993003.01808-2023