Przeszczep płuca

Z przeszczepu płuca mogą skorzystać niektórzy pacjenci z ciężką chorobą płuc, gdy zawodzą inne metody leczenia.

Nie każda osoba może się poddać temu zabiegowi. To nie lek, gdyż niesie za sobą zarówno ryzyko, jak i korzyści. Może stanowić najlepszą szansę na dłuższe i lepsze życie dla osób wybranych do przeszczepu płuca.

Zabieg przeszczepu płuca jest operacją polegającą na usunięciu zajętego chorobą lub niefunkcjonującego płuca i zastąpieniu go zdrowym płucem pobranym od dawcy.

Dawcą jest zwykle osoba zmarła. W rzadkich przypadkach, gdy przeszczepiany jest niewielki fragment płuca, dawcą może być osoba żyjąca. Tu znajdziesz więcej informacji o dawstwu narządów.

Przeszczep płuca można rozważyć w przypadku:

• osoby, która ma poważną chorobę płuc i nie reaguje na inne metody leczenia;
• osoby, której przewidywany czas życia bez przeszczepu jest krótki.

Istnieją różne opcje przeszczepu:

• Przeszczep jednego płuca: polega na usunięciu uszkodzonego płuca i zastąpieniu
  go płucem dawcy.
• Przeszczep obu płuc: polega na usunięciu obydwu płuc i zastąpieniu ich dwoma
  płucami dawcy.
• Przeszczep serca i płuc: polega na usunięciu serca i obydwu płuc oraz zastąpieniu ich sercem i płucami dawcy.

Choroby, które można leczyć przeszczepem płuca:

Przed skierowaniem osoby do przeszczepu płuca trzeba wziąć pod uwagę wiele złożonych kwestii. Stan tej osoby musi w istotny sposób wpływać na jakość życia i skracać jego przewidywaną długość. Decyzja o tym, czy dana osoba będzie odpowiednim kandydatem, jest podejmowana przez grono lekarzy. Pod uwagę brane jest prawdopodobieństwo uzyskania dobrych efektów po zabiegu oraz kwestie zagrażające jego powodzeniu.

Wytyczne zostały opracowane przez International Society for Heart and Lung Transplantation (Międzynarodowe Towarzystwo Transplantacji Serca i Płuc), które mają na celu wspomaganie lekarzy w podejmowaniu decyzji dotyczących oceny, czy dana osoba jest odpowiednim kandydatem do przeszczepu płuca.

Te wytyczne sugerują, że proces skierowania do przeszczepu płuca powinien zostać rozpoczęty zanim konieczność przeprowadzenia zabiegu chirurgicznego stanie się pilna. Dzięki temu lekarze będą mieć więcej czasu na uwzględnienie wszystkich potencjalnych przeszkód, które mogłyby uniemożliwić pacjentowi przeszczep, takich jak poważna nadwaga lub niedowaga bądź brak aktualnych szczepień.

Jeśli lekarze uważają, że przeszczep płuca może być dla Ciebie dobrym rozwiązaniem, omówią to z Tobą. Jeśli się zgodzisz, skierują Cię na ocenę do ośrodka transplantacyjnego.

Zgodnie z wytycznymi kompleksowa ocena powinna obejmować:

• zbadanie nasilenia i stadium choroby płuc;
• zbadanie funkcjonowania organizmu, w tym przeprowadzenie rutynowych badań, takich jak pomiar ciśnienia krwi;
• sprawdzenie, czy masz nadwagę czy niedowagę;
• sprawdzenie poziomu odporności, czyli zdolności do powrotu do zdrowia po chorobie lub urazie;
• zbadanie, czy masz jakieś inne choroby i ich nasilenia;
• zbadanie Twojego samopoczucia psychicznego, stylu życia i sieci wsparcia;
• sprawdzenie zachowań związanych ze zdrowiem, które mogą wpływać na powrót do zdrowia i długoterminowe przeżycie, takich jak na przykład palenie.

Oceny będą się różnić w zależności od ośrodka transplantacyjnego. Wszystkie oceny będą obejmować szereg testów i badań, a także rozmowy z różnymi członkami zespołu transplantacyjnego.

Badania

Celem przeprowadzenia badań jest potwierdzenie, że wszystkie pozostałe główne narządy, takie jak serce, nerki i wątroba, poradzą sobie w trakcie zabiegu i będą prawidłowo funkcjonować po przeszczepie. Mogą obejmować następujące elementy:

• Badania krwi
  Są potrzebne do poznania ogólnego stanu Twojego zdrowia oraz sprawdzenia objawów przedmiotowych zakażenia. Posłużą także do oznaczenia grupy krwi. Jest to konieczne do dopasowania odpowiedniego dawcy, który ma taką samą grupę krwi, jak Ty. Badania krwi mogą także obejmować oznaczenie stężeń przeciwciał. Przeciwciała są uwalniane z układu odpornościowego, który jest odpowiedzialny za zwalczanie wirusów i zakażeń. Przeciwciała są wytwarzane, gdy organizm wykryje wirusy lub bakterie, które postrzega jako obce. Mogą być także wytwarzane w celu zaatakowania tkanki obcej (komórek ciała innego człowieka). Jeśli Twój organizm miał wcześniej kontakt z obcymi tkankami, na przykład wskutek wcześniejszego przeszczepu, przetaczania krwi lub ciąży, w Twoim organizmie może występować wiele przeciwciał gotowych do zaatakowania obcej tkanki, takiej jak przeszczepione płuco. Trudno jest wyeliminować te przeciwciała i mogą one zwiększać u Ciebie ryzyko odrzucenia nowego płuca. Badania wykażą stężenie tych przeciwciał, a zespół medyczny omówi z Tobą te wyniki.
• Badania płuc: Mogą obejmować zdjęcia RTG i TK klatki piersiowej, test wysiłkowy lub testy czynności płuc, takie jak spirometria lub gazometria.
• Badania innych narządów: Przeprowadzony zostanie szereg innych badań w celu sprawdzenia funkcjonowania innych głównych narządów, takich jak serce, wątroba i nerki.

Korzyści i zagrożenia

Pacjenci są umieszczani na liście oczekujących na przeszczep, gdy stan ich płuc poważnie wpływa na jakość życia, a nieprzeprowadzenie przeszczepu skróciłoby jego długość. Na tym etapie korzyści z przeszczepu płuca zwykle przewyższają ryzyko. Aby upewnić się, że rozumiesz cały proces i jego wyniki, należy dokładnie omówić korzyści i zagrożenia z zespołem medycznym.

„Przeszczep nie leczy wszystkich objawów ani nie eliminuje całkowicie konieczności leczenia choroby. Prawdopodobnie w miejsce dotychczasowych objawów i metod leczenia pojawią się inne. Często po przeszczepie łatwiej jest leczyć objawy, ale jest to zespół objawów, z którymi prawdopodobnie trzeba sobie radzić do końca życia” — biorca przeszczepu z Wielkiej Brytanii.

Korzyści

Główną korzyścią z przeszczepu płuca jest wydłużenie życia. Przeszczepy mogą być rozważane, jeśli istnieje duże prawdopodobieństwo zgonu bez przeprowadzenia operacji. Osoby, które przeszły przeszczep płuca, najprawdopodobniej:

• żyją dłużej;
• mają lepszą jakość życia;
• mają więcej energii;
• łatwiej radzą sobie z wykonywaniem codziennych czynności;
• zauważają poprawę dotychczasowych objawów.

Zagrożenia

Przeszczep płuca jest skomplikowanym zabiegiem chirurgicznym obarczonym wysokim ryzykiem powikłań. Niektóre z tych zagrożeń są związane z samą operacją. Inne natomiast wiążą się z lekami, które należy przyjmować po przeszczepie.

Zagrożenia związane z przeszczepem:

• Powszechne zagrożenia związane z wszystkimi zabiegami chirurgicznymi, takie jak krwawienie, zakrzepy krwi lub problemy z lekami znieczulającymi.
• Istnieje ryzyko odrzucenia nowego narządu przez organizm. Można sobie z tym radzić, przyjmując leki, i rzadko prowadzi to do całkowitej niewydolności narządów.
• Może wystąpić konieczność przeprowadzenia kolejnych zabiegów w celu wyeliminowania problemów.
• Ryzyko zakażenia występuje w przypadku wszystkich zabiegów chirurgicznych, ale jest większe przy przeszczepie, ponieważ pacjent musi przyjmować leki tłumiące działanie układ odpornościowego. Ma to na celu zapobieżenie odrzuceniu narządu przez organizm, ale jednocześnie skutkuje osłabieniem obrony przed zakażeniami i nowotworami.
• Występuje zwiększone ryzyko wystąpienia pewnych rodzajów raka.
• Istnieje ryzyko śmierci z powodu przeszczepu i związanych z nim powikłań.

Po zakwalifikowaniu do przeszczepu płuca pacjent jest wpisywany na listę oczekujących. Odbywa się to różnie w różnych krajach. Zwykle na liście znajdują się wszystkie osoby oczekujące na przeszczep dowolnego narządu. To nie jest lista, na której przesuwasz się z czasem do góry, a raczej baza danych osób i ich wymogów. Może powiązać Cię z narządem dawcy, gdy stanie się dostępny. W niektórych krajach prowadzona jest odrębna lista dla osób, które pilniej potrzebują dawcy, jeśli ich stan się znacznie pogorszy z czasem.

Oczekiwanie na telefon

Zdaniem wielu osób oczekiwanie w kolejce może być bardzo stresujące. Nie wiadomo, ile potrwa czekanie na dawcę i kiedy zadzwoni telefon.

Często zdarzają się „fałszywe alarmy”, gdy otrzymuje się telefon z informacją o przeszczepie, który jednak z jakiegoś powodu nie dochodzi do skutku. Mogą również skontaktować się z Tobą jako z osobą rezerwową dla pacjenta wybranego jako pierwszy do przeszczepu narządu. Jest to w przypadku, gdy nie mógłby on zostać biorcą narządu, na przykład z powodu złego stanu zdrowia, który wyklucza kwalifikację do zabiegu chirurgicznego. To może być okres dużych zmian emocjonalnych, ale pamiętaj, aby szukać pomocy, jeśli Twój stan psychiczny się pogorszy.

W czasie, gdy będziesz znajdować się na liście oczekujących zespół medyczny będzie monitorować stan Twojego zdrowia i zaktualizuje listę w razie jakichkolwiek zmian. Prawdopodobnie będziesz odbywać częste wizyty, podczas których sprawdzany będzie stan Twojego zdrowia, wyniki badań krwi i otrzymane niedawno szczepienia.

To ważne, aby ośrodek transplantacyjny mógł zawsze skontaktować się z Tobą, dlatego noś telefon przy sobie. Pamiętaj, aby zawsze powiadomić lekarzy prowadzących o zmianie Twoich danych kontaktowych. Gdy zadzwonią do Ciebie, zwykle już w ciągu kilku godzin musisz stawić się w szpitalu gotowy(a) do zabiegu chirurgicznego. Przeszczep odbywa się szybko, ponieważ nieprzeszczepione płuca nie są w stanie przeżyć poza organizmem przez dłuższy czas.

Utrzymywanie dobrego stanu zdrowia podczas oczekiwania na przeszczep

Pamiętaj, aby dbać o zdrowie podczas oczekiwania na przeszczep. Istnieje coraz więcej dowodów na to, że program rehabilitacji może przynieść korzyści osobom oczekującym na przeszczep. Programy te zwykle obejmują ćwiczenia fizyczne, porady dotyczące diety i stylu życia oraz wsparcie zdrowia psychicznego. Celem jest udzielenie pomocy w przygotowaniu się do zabiegu chirurgicznego i danie szansy na powrót do zdrowia po operacji. European Society of Organ Transplantation (ESOT (Europejskie Towarzystwo Transplantacji Narządów) opracowało dokument zawierający opinie ekspertów na temat tego, jak rehabilitacja może pomóc przed zabiegiem chirurgicznym.

Przed zabiegiem chirurgicznym, w jego trakcie i po zabiegu

Po zaoferowaniu płuca dawcy zespół medyczny od razu zaprosi Cię do ośrodka transplantacyjnego. Od tego momentu nie możesz nic jeść ani pić, aby przygotować organizm do zabiegu chirurgicznego.

Otrzymasz znieczulenie ogólne, dzięki któremu będziesz spać w czasie przeprowadzania operacji. Zabieg może potrwać od 4 do 12 godzin. Do ust lub nosa i dróg oddechowych zostanie włożona rurka, aby utrzymać je otwarte podczas zabiegu chirurgicznego.

W klatce piersiowej wykonuje się nacięcie, a chirurg wycina istniejące płuco. Rodzaj nacięcia zależy od stanu danego pacjenta i preferencji chirurga. Nowe płuco zostanie zamocowane za pomocą szwów, a zespół sprawdzi, czy działa prawidłowo.

W przypadku przeszczepu obu płuc wyciąga się jedno płuco na raz. Jako pierwsze usuwa się bardziej zniszczone płuco. Jeśli pierwsze przeszczepione płuco funkcjonuje prawidłowo, wyciąga się drugie płuco i umieszcza nowe.

Po zakończeniu operacji będziesz przebywać na oddziale intensywnej terapii. Oddziały intensywnej terapii mogą być przytłaczające dla Ciebie i Twojej rodziny lub opiekunów. Po przebudzeniu po operacji możesz także odczuwać dezorientację, delirium lub skrajny niepokój.

Zespół medyczny będzie Cię ściśle monitorować w tym czasie, aby sprawdzić, czy wszystko jest w porządku. Prawdopodobnie będziesz przyjmować silne leki, aby uśmierzyć ból oraz zapobiec zakażeniu lub odrzuceniu narządu. Na tym etapie leki zazwyczaj są podawane przez rurkę do organizmu wraz z dodatkowym płynem, który jest niezbędny podczas rekonwalescencji.

Jeśli wszystko pójdzie dobrze, po kilku dniach na oddziale intensywnej terapii prawdopodobnie pozostaniesz w szpitalu na czas rekonwalescencji. Może się okazać, że w okresie poprzedzającym przeszczep i podczas pobytu na oddziale intensywnej terapii Twoje mięśnie osłabną. Stan ten poprawi się stopniowo w miarę nabierania sił. Większość ośrodków transplantacyjnych oferuje wsparcie fizjoterapeuty lub rehabilitację, aby Ci w tym pomóc podczas pobytu w szpitalu.

Gdy zespół transplantacyjny stwierdzi, że czujesz się dobrze, wrócisz do domu, aby tam kontynuować powrót do zdrowia. W domu będziesz przyjmować leki wpływające na układ odpornościowy (leki obniżające odporność), aby zmniejszyć ryzyko odrzucenia przeszczepu. Zostaną wyznaczone terminy regularnych wizyt w przychodni na kolejne tygodnie i miesiące rekonwalescencji.

Okres powrotu do zdrowia po zabiegu chirurgicznym może być trudny. Będziesz potrzebować kogoś, kto pomoże Ci zadbać o siebie w tym czasie. Podczas rekonwalescencji, przyzwyczajania się do nowych leków i radzenia sobie z bólem lub innymi problemami musisz dużo odpoczywać i spać. Musisz także utrzymywać ranę pooperacyjną w czystości. Zespół transplantacyjny udzieli Ci wskazówek, jak to robić.

Musisz zwracać uwagę na objawy zakażenia lub odrzucenia narządu. Zespół transplantacyjny przekaże Ci listę objawów, które mogą świadczyć o tym, że coś jest nie tak. Są to na przykład: duszności, wysoka temperatura powyżej 38°C, silne bóle głowy lub wymioty oraz ból w klatce piersiowej.

Po pierwszych 3–6 miesiącach ryzyko odrzucenia płuca znacznie spada. W tym czasie prawdopodobnie odzyskasz siły i zaczniesz wracać do normalnej aktywności.

Przyjmowanie leków i opieka w domu

Otrzymasz nowe leki do przyjmowania w domu. Leki, zwane immunosupresantami, podaje się po to, aby Twój organizm nie odrzucił nowego narządu. Należy je przyjmować do końca życia.

Pamiętaj, aby przestrzegać zalecanych dawek. Otrzymasz także wskazówki dotyczące pory przyjmowania leków, a także jakich leków i produktów spożywczych unikać. Przed przyjęciem innego leku należy zapytać zespół transplantacyjny, czy można bezpiecznie stosować ten lek.

Być może zespół poprosi Cię o przeprowadzanie testów czynności płuc w domu oraz zapisywanie uzyskanych wyników i przesyłanie ich zespołowi medycznemu. Dzięki temu zespół będzie sprawdzać funkcjonowanie płuc w miarę upływu czasu.

Ćwiczenia fizyczne, styl życia i dieta

W pierwszych tygodniach po przeszczepie musisz odpoczywać i wracać do zdrowia, ale ważne jest także, aby szybko zacząć ćwiczenia fizyczne, na przykład krótkie spacery każdego dnia. Na początek mogą to być niewielkie odległości, które z czasem będziesz wydłużać. Możesz także wykonywać ćwiczenia powodujące zadyszkę. Jest to ważne, aby zapobiec powstawaniu zakrzepów krwi po zabiegu chirurgicznym, ale także pomóc organizmowi w przystosowaniu się do nowych płuc. W razie wątpliwości możesz zapytać lekarza o najbardziej odpowiedni dla Ciebie rodzaj ćwiczeń. Możesz także otrzymać skierowanie do fizjoterapeuty, który opracuje dla Ciebie specjalne ćwiczenia i rodzaje aktywności.

Zespół transplantacyjny doradzi, kiedy możesz bezpiecznie wrócić do szkoły lub pracy, prowadzić samochód lub uprawiać seks.

Doradzi także, jakiego jedzenia należy unikać. Musisz zdrowo się odżywiać, aby utrzymać prawidłową masę ciała. Nie należy palić ani przebywać w otoczeniu, w którym inne osoby palą (zarówno w domu, jak i innym miejscu). Unikaj także alkoholu.

Pamiętaj o dbaniu o zęby i dziąsła, aby uniknąć zakażenia. Przed zabiegiem stomatologicznym zaopatrz się z receptę na antybiotyk. Prawdopodobieństwo raka skóry u osób, którym przeszczepiono narządy, jest 10‑krotnie większe. Należy zatem w miarę możliwości ograniczyć ekspozycję na promienie słoneczne.

Szczepienia

Po przeszczepie należy pamiętać o aktualnych szczepieniach. Ryzyko wstąpienia infekcji jest większe podczas przyjmowania leków hamujących działanie układu odpornościowego. Szczepienia, na przykład na grypę lub COVID‑19, mogą pomóc ochronić Cię przed tymi powszechnymi chorobami. Przed przyjęciem szczepionki należy skonsultować się z centrum transplantacyjnym, ponieważ biorcy przeszczepów nie powinni otrzymywać żywych szczepionek. Tu znajdziesz więcej informacji o szczepieniach.

Badania przesiewowe w kierunku raka

U osób po przeszczepie wzrasta ryzyko raka. Należy pamiętać o przychodzeniu na wszystkie ustalone wizyty związane z badaniami przesiewowymi w kierunku raka. Obejmują one wymaz z pochwy, badanie przesiewowe w kierunku raka piersi lub płuc. Badania przesiewowe będą się różnić w zależności od kraju, w którym mieszkasz.

Jak możesz się czuć z nowym płucem/płucami?

Każdy pacjent po przeszczepie może czuć się inaczej. Niektóre osoby twierdzą, że mają więcej energii do życia. Inne mogą czuć się zaniepokojone zmianą. Niektórzy ludzie zmagają się z poczuciem, że nie należą już do społeczności pacjentów, do której należeli wcześniej, jeśli nie doświadczają już tych samych objawów.

Niezależnie od własnych odczuć, poświęć czas, aby się nad nimi zastanowić i je zaakceptować. Porozmawiaj z rodziną i przyjaciółmi o tym, jak się czujesz. Zespół transplantacyjny może również oferować wsparcie psychologiczne lub zasugerować inne usługi dostępne dla Ciebie. Możesz także szukać wsparcia u osób, które mają takie same doświadczenia, jak Ty. Na końcu tej strony znajduje się wykaz organizacji pacjentów i grup wsparcia.

Dla niektórych pacjentów może także okazać się pomocne napisanie listu do rodziny dawcy, aby im podziękować. Jest to możliwe w niektórych krajach i zwykle odbywa się w sposób anonimowy. Porozmawiaj z zespołem transplantacyjnym o tym, czy możesz to zrobić.

• International Society for Heart and Lung Transplantation (Międzynarodowe Towarzystwo Transplantacji Serca i Płuc) zbiera informacje i dane o osobach będących biorcami i dawcami narządów oraz wynikach po przeszczepie.

Informacje dotyczące poszczególnych krajów:

• NHS Organ Transplantation (NHS — Transplantacja Narządów) (Zjednoczone Królestwo)
• Swedish Heart and Lung Foundation (Szwedzka Fundacja Serca i Płuc)
• Viking: The Swedish Patient Association for Heart and Lung Transplants (Szwedzkie Towarzystwo Pacjentów z Przeszczepem Serca i Płuc Wiking)