Poród przedwczesny a płuca
W ostatnich latach liczba dzieci urodzonych przedwcześnie wzrosła, co oznacza, że może powiększyć się także liczba dzieci i dorosłych, którzy w przyszłości będą z powodu wcześniactwa cierpieć na problemy z płucami. W niniejszej publikacji przyglądamy się temu, jak poród przedwczesny wpływa na płuca, co można zrobić, by zredukować problemy związane z przedterminowym porodem, występujące w okresie wczesnodziecięcym i późniejszym, a także udzielamy porad rodzicom niemowląt urodzonych przedwcześnie.
Co to jest poród przedwczesny?
Ciąża trwa przeciętnie około 37-42 tygodni. Jeżeli dziecko rodzi się przed 37 . tygodniem ciąży, uważa się to za przedwczese rozwiązanie. Dziecko urodzone przed 28 . tygodniem ciąży uważane jest za skrajnie przedwczesne.
75% wcześniaków przychodzi na świat po 32 . tygodniu ciąży, jednak najpoważniejsze problemy występują u dzieci urodzonych wyjątkowo przedwcześnie. Każdego roku prawie piętnaście milionów dzieci na całym świecie i około 500 000 dzieci w Europie rodzi się przedwcześnie – jedno na dziesięć. Wcześniaki stanowią tym samym największą grupę pacjentów dziecięcych w Europie, a porody przedterminowe stały się głównym powodem zgonów niemowląt oraz niepełnosprawności od urodzenia, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.
Czy istnieją jakieś czynniki ryzyka związane z porodem przedwczesnym?
W około połowie wszystkich przypadków przedwczesnego porodu dokładna przyczyna przedwczesnego rozwiązania pozostaje nieznana. Rozpoznano jednak liczne czynniki ryzyka, które mogą przyczynić się do zwiększenia prawdopodobieństwa przedterminowego porodu – są to infekcje organizmu matki, jej zbyt wczesny lub zbyt późny wiek (poniżej 17. lub powyżej 35. roku życia) czy palenie papierosów, w tym także palenie bierne.
Jakie problemy zdrowotne mogą dotknąć dzieci urodzone przedterminowo?
Wcześniaki są bardziej zagrożone powikłaniami zdrowotnymi w porównaniu z dziećmi donoszonymi. Im wcześniej przed terminem rodzi się dziecko, tym mniej rozwinięte będą jego narządy wewnętrzne, a zatem tym większe jest ryzyko wystąpienia późniejszych powikłań, do których należą: porażenie mózgowe, niepełnosprawność zmysłowa i ruchowa, zaburzenia uczenia się i zaburzenia behawioralne, a często także problemy z płucami.
Jaki jest związek przedterminowego porodu z zaburzeniami funkcji płuc?
Płuca rozwijają się jako jeden z ostatnich narządów w trakcie życia płodowego, a zatem gdy dziecko rodzi się przedwcześnie, jego płuca nie są w pełni rozwinięte, co może doprowadzić do krótko- i długoterminowych problemów zdrowotnych.
Problemy krótkoterminowe
Zespół zaburzeń oddychania (ang. Respiratory distress syndrome, w skrócie RDS)
Zespół zaburzeń oddychania (ang. respiratory distress syndrome, RDS) to jedna z wiodących przyczyn zgonu u wcześniaków. Występuje on u niemowląt, których płuca nie są w pełni rozwinięte, a jego główną przyczyną jest brak ochronnej substancji zwanej surfaktantem. Substancja ta pomaga w utrzymaniu napełnienia płuc powietrzem, a kiedy niemowlę ma jej za mało, trzeba zastosować wspomaganie oddychania oraz leczenie i zastąpienie surfaktantu. RDS może zwiększać ryzyko wystąpienia dysplazji oskrzelowo-płucnej (ang. bronchopulmonary dysplasia, BPD) w pierwszych dwóch latach życia dziecka oraz powodować wyższe prawdopodobieństwo zachorowania na astmę w późniejszym wieku.
Dysplazja oskrzelowo-płucna (BPD)
Bardziej przewlekłą postacią choroby płuc wcześniaków jest dysplazja oskrzelowo-płucna (BPD). Objawia się ona szybkim oddechem i dusznościami oraz wymaga tlenoterapii. Choroba ta zwykle rozwija się w wyniku braku dojrzałości płuc u wcześniaków i stosowania wentylacji mechanicznej. Podczas wentylacji mechanicznej za dziecko oddycha respirator aż do momentu, kiedy płuca będą w stanie podjąć pracę. Chociaż jest to często niezbędne, aby umożliwić dziecku przeżycie, proces ten może uszkadzać płuca, prowadząc do stanu zapalnego skutkującego rozwojem BPD. BPD może być schorzeniem tymczasowym, ale u niektórych dzieci objawy występują nawet w wieku dorosłym, co zwiększa ryzyko rozwoju przewlekłej choroby płuc, takiej jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP).
Syncytialny wirus oddechowy (ang Respiratory syncytial virus, w skrócie RSV)
Niemal wszystkie dzieci przechodzą zakażenie RSV przed ukończeniem drugiego roku życia. W przypadku dzieci urodzonych o czasie objawy zakażenia przypominają przeziębienie. Dzieci urodzone o czasie otrzymują w czasie ciąży przeciwciała, które pomagają ich organizmowi zwalczać RSV i inne wirusy. Jednak w przypadku, gdy dziecko urodzi się nawet kilka tygodni wcześniej, nie otrzyma wystarczająco dużo przeciwciał matki. Mniejsza liczba przeciwciał oraz niedostatecznie rozwinięte płuca to czynniki zwiększonego ryzyka ciężkiego zakażenia RSV. Objawy zakażenia tym wirusem mogą obejmować ciągły kaszel i świszczący oddech, wysoką gorączkę i gwałtowne łapanie powietrza. Jeśli dziecko ma takie objawy, należy jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Rodzice mogą pomóc chronić dzieci przed zakażeniem, stosując u wcześniaków profilaktykę zakażenia RSV oraz zachęcając osoby pozostające w bliskim kontakcie z dzieckiem do regularnego mycia rąk, szczególnie przed dotknięciem dziecka, a także często myjąc zabawki, piorąc pościel i czyszcząc miejsca zabawy. Powinni oni także zabraniać palenia tytoniu w pobliżu dziecka.
Problemy długoterminowe
Specjaliści nie są zgodni co do długofalowych skutków wcześniactwa. Postępy w medycynie spowodowały większą przeżywalność, co szczególnie dotyczy niemowląt urodzonych bardzo przedwcześnie. Ponieważ postępy te są stosunkowo niedawne, naukowcom nie udało się jeszcze ocenić długofalowego wpływu porodu przedwczesnego na funkcjonowanie płuc. Przeprowadzono natomiast badania skutku wcześniactwa u dzieci w wieku szkolnym, w wyniku których stwierdzono, że przedwczesne przyjście na świat wiązało się z niższą wydolnością wysiłkową w porównaniu z rówieśnikami urodzonymi w terminie, zwiększonym ryzykiem zapadnięcia na astmę alergiczną, ogólnym obniżeniem czynności płuc oraz zwiększoną liczbą problemów wynikających z niedrożności płuc.
Jaki jest wpływ tych konsekwencji zdrowotnych?
Gdy dziecko rodzi się przedwcześnie, zostaje natychmiast zabrane na specjalny oddział noworodkowy (oddział intensywnej opieki noworodkowej), gdzie zespół lekarzy – specjalistów zapewnia mu indywidualną opiekę. Stan ten może być silnie stresujący dla rodziców, oddzielonych od dziecka tuż po jego przedwczesnym przyjściu na świat. Często rodzice zostają odesłani do domu, podczas gdy ich dziecko pozostaje w szpitalu lub też mogą wziąć dziecko do domu i poddawać je terapii tlenowej lub innej. Rodziny opiekujący się wcześniakami często muszą ponosić psychologiczne, finansowe i społeczne konsekwencje długoterminowych problemów związanych z opieką nad dzieckiem. Skutki przedwczesnego porodu różnią się znacznie w poszczególnych krajach, a w ciągu ostatnich kilku dekad różnica w przeżywalności dzieci urodzonych w państwach o wysokich dochodach w porównaniu z dziećmi z krajów najuboższych znacznie się pogłębiła. Wiele wcześniaków, szczególnie urodzonych przed 28. tygodniem ciąży, doświadcza wynikających z tego faktu problemów zdrowotnych utrzymujących się w wieku dorosłym, co może wiązać się z dużym kosztem społecznym i finansowym zarówno dla nich, jak i dla rodziny czy społeczeństwa.
Co można zrobić, aby zmniejszyć wpływ problemów związanych z wcześniactwem?
Plan dalszej opieki
Kluczowym obszarem do poprawy opieki nad wcześniakami z problemami płucnymi jest stworzenie zorganizowanego planu dalszej opieki obejmującego leczenie, dokumentowane kontrole medyczne oraz rehabilitację. Oznacza to, że lekarz zajmujący się jednym aspektem choroby dziecka powinien przekazać historię opieki kolejnej osobie zajmującej się dzieckiem. Specjaliści służby zdrowia powinni także pomagać rodzicom w domu, szkoląc ich i podając odpowiednie informacje. Choć taka sytuacja ma miejsce w niektórych krajach, to w wielu innych państwach system opieki zdrowotnej nie przewiduje skutecznego planu rehabilitacji.
Monitorowanie zakażeń
Kolejnym ważnym obszarem wymagającym poprawy jest zwiększenie świadomości ryzyka infekcji płuc. Gdy zakażenie takie jest wcześnie wykryte, znacznie łatwiej mu zaradzić.
Lepsze wsparcie dla rodziców
Gdy dziecko poważnie choruje po przyjściu na świat, rodzice często odczuwają bezsilność, toteż należy zapewnić im najlepszy możliwy dostęp do informacji oraz skontaktować ich z grupami wsparcia, by mogli oni poznać doświadczenia innych osób w podobnej sytuacji. Poczucie wsparcia powoduje, że rodzice i inni członkowie rodziny lepiej radzą sobie z potencjalnymi konsekwencjami przedwczesnych narodzin dziecka. Osoby opiekujące się wcześniakami mogą mieć wiele pytań i powinny mieć poczucie wsparcia w tym okresie. W krajach europejskich działają organizacje rodziców mogących zapewnić sieć pomocy i informacje odpowiednie dla danego kraju.
Europejska Fundacja Na Rzecz Opieki Nad Noworodkami (ang. European Foundati on for the Care of Newborn Infants, w skrócie EFCNI) jest pierwszą ogólnoeuropejską organizacją i interaktywną siecią reprezentującą interesy wcześniaków i noworodków urodzonych terminowo oraz ich rodzin. Łączy ona rodziców, pracowników służby zdrowia oraz przedstawicieli różnych dziedzin we wspólnym celu, jakim jest poprawienie długoterminowego zdrowia wcześniaków i noworodków urodzonych terminowo poprzez najlepszą możliwą profi laktykę, leczenie, opiekę oraz wsparcie. Więcej informacji znaleźć można na stronie internetowej www.efcni.org
Materia ten zosta opracowany z pomoc profesor Gunilly Hedlin, dr Kajsy Bohlin, Katariny Eglin z Fruehgeborene oraz ekspertów z Europejskiej Fundacji Na Rzecz Opieki Nad Noworodkami (EFCNI).
Stronę zaktualizowano w 2025 roku.