Badania przesiewowe w kierunku raka płuca

Rak płuca jest wiodącą przyczyną zgonów na skutek nowotworów w Europie. Z jego powodu umiera więcej osób niż z powodu raka jelita grubego, piersi i prostaty razem wziętych. Kiedy pojawiają się objawy raka płuca, jest on zazwyczaj w zaawansowanym stadium, co sprawia, że leczenie jest o wiele mniej skuteczne. Badania przesiewowe mogą wykryć go na znacznie wcześniejszym etapie. Wcześniejsze stwierdzenie nowotworu oznacza, że leczenie może być skuteczniejsze, a nawet że można wyleczyć chorobę, poprawić wyniki chorych i zmniejszyć koszty leczenia. 

Stan płuc można ocenić za pomocą różnych testów. Badaniem uważanym za najskuteczniejsze w wykrywaniu raka płuca we wczesnym stadium jest niskodawkowa tomografia komputerowa klatki piersiowej. Podczas tego badania do wykonania wielu zdjęć klatki piersiowej wykorzystywane są promienie rentgenowskie i technologia komputerowa. Komputer łączy te obrazy w szczegółowe zdjęcia płuc. Zawierają one więcej szczegółów niż zwykłe zdjęcia rentgenowskie klatki piersiowej. Oprócz niskodawkowej tomografii komputerowej badania przesiewowe w kierunku raka płuca obejmują również dostęp do usług wspomagających rzucenie palenia dla osób, które aktualnie palą. Dotyczy to nie tylko papierosów, cygar itp., ale także papierosów elektronicznych, waporyzatorów i innych form palenia, niezależnie od tego, czy zawierają nikotynę, czy nie. 

Program badań przesiewowych polega na rutynowym sprawdzaniu określonych grup osób w regularnych odstępach czasu i oferowaniu im dostępu do usług wspomagających rzucenie palenia, jeśli obecnie palą. Tego rodzaju programy istnieją w wielu krajach dla innych nowotworów, np. raka piersi lub szyjki macicy; badania przesiewowe są tam rutynowo oferowane kobietom w określonej grupie wiekowej. 

Radiolog przeanalizuje wykonane obrazy w celu sprawdzenia, czy w płucach nie występują jakieś nieprawidłowe obszary, które mogłyby wskazywać na raka. Plamka widoczna na zdjęciu nazywana jest guzkiem w płucach i zwykle wymaga dalszej diagnostyki. Guzki w płucach są stosunkowo powszechne. Rzadko są oznaką raka płuca i częściej powstają w wyniku infekcji lub zmian innych niż nowotworowe. Choć nieprawidłowości te mogą wymagać monitorowania, często nie ma potrzeby natychmiastowego podejmowania działań. Jeśli guzek jest duży lub rośnie, prawdopodobieństwo raka płuca jest większe. Następnie konieczne są dalsze badania, w tym kolejne skany lub zabieg polegający na pobraniu fragmentu guzka do badania (biopsja). 

Programy badań przesiewowych mogą pomóc wykryć raka płuca znacznie wcześniej, co zwiększa szansę na skuteczność leczenia. Badania wskazują, że w przypadku niskodawkowej tomografii komputerowej prawdopodobieństwo wykrycia wczesnego nowotworu jest nawet 10-krotnie wyższe w porównaniu z tradycyjnym zdjęciem rentgenowskim klatki piersiowej. 

Dowody wskazują również, że programy badań przesiewowych mogą pomóc w zmniejszeniu liczby zgonów z powodu raka płuca: 

w 2011 r. opublikowano wyniki największego badania dotyczącego badań przesiewowych w kierunku raka płuca. Stwierdzono, że stosowanie niskodawkowej tomografii komputerowej w celu wykrycia raka płuca może zmniejszyć liczbę zgonów o 20% w porównaniu ze zdjęciami rentgenowskimi klatki piersiowej1. 

Drugie co do wielkości badanie przeprowadzono w Belgii i Holandii, a jego wyniki opublikowano w 2020 r. Wykazano, że gdy mężczyznom z grupy wysokiego ryzyka zachorowania na raka płuca zalecono niskodawkową tomografię komputerową, liczba zgonów z powodu raka płuca spadła o 24% po 10 latach2. 

Niedawno opublikowano dane z 20-letnich obserwacji w ramach dużego badania kohortowego znanego jako iELCAP, z których wynika, że 81% wszystkich pacjentów z rakiem płuca wykrytym w badaniu przesiewowym przeżyło, a większość guzów wykryto we wczesnym stadium. Do tej pory w badaniu wzięło udział ponad 89 000 ochotników. 

Programy badań przesiewowych mogą również pomóc w wykryciu innych problemów, takich jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) lub choroby serca. W razie wykrycia takich problemów podejmowane są dalsze działania. 

„Jestem gorącą zwolenniczką programów badań przesiewowych. Bardzo ważne jest wprowadzenie ukierunkowanych badań przesiewowych, takich jak oferowane obecnie dla innych schorzeń, aby ludzie mogli zrozumieć korzyści – na przykład regularne badania wzroku i badania wzroku u osób chorych na cukrzycę w celu wykrycia konkretnych zagrożeń”.

Janette, Wielka Brytania, działaczka na rzecz pacjentów, która pokonała raka płuca 

Programy badań przesiewowych nie są doskonałe i wiążą się z pewnym ryzykiem. Aby je zminimalizować, programy takie proponuje się wyłącznie osobom z grup podwyższonego ryzyka. 

Niewielka dawka promieniowania 

We wszystkich procesach prześwietlania wykorzystywana jest niewielka ilość promieniowania. W przypadku niskodawkowej tomografii komputerowej dawka ta jest o 90% niższa niż w przypadku tradycyjnej tomografii komputerowej klatki piersiowej. Mimo tego badania te nadal wiążą się z pewnym narażeniem na promieniowanie, które w bardzo niewielkiej liczbie przypadków może być przyczyną zachorowania na nowotwór. Ilość ta odpowiada narażeniu na promieniowanie średnio w ciągu 6 miesięcy w środowisku naturalnym człowieka lub dawce odpowiadającej narażeniu na promieniowanie podczas wykonywania 15 tradycyjnych zdjęć rentgenowskich klatki piersiowej. Ostatnio pojawiły się nowe typy skanerów do badań tomografii komputerową o ultraniskiej dawce. Mimo że te badania obrazowe charakteryzują się znacznie mniejszą zmiennością niż niskodawkowa tomografia komputerowa, wciąż nie ma wystarczających dowodów naukowych popierających ich rutynowe stosowanie w badaniach przesiewowych w kierunku raka płuca. 

Uzyskanie nieprawidłowego wyniku 

Choć taka sytuacja zdarza się rzadko, czasami wyniki badań mogą być błędne i sugerować, że dana osoba zachorowała na raka płuca, podczas gdy w rzeczywistości tak nie jest. Może się tak zdarzyć z różnych powodów, na przykład wtedy, gdy w organizmie osoby poddawanej badaniu obrazowemu w momencie jego wykonywania obecna jest infekcja. Taka sytuacja nazywana jest wynikiem fałszywie dodatnim. Po otrzymaniu wyniku zazwyczaj wykonuje się kolejne badania, które mogą powodować stres i niepokój, jednak na ogół nie kończą się badaniami inwazyjnymi, takimi jak biopsja.  

Leczenie nowotworu, który mógł być niegroźny 

Niektóre rodzaje raka płuca rozwijają się bardzo powoli i są mniej groźne, jeśli porównamy je z innymi rodzajami raka. Także w tej sytuacji pacjent może zostać skierowany na dodatkowe badania i leczenie, które mogą okazać się zbędne. Zjawisko to nazywa się nadrozpoznawalnością. Ważne jest, aby omówić z lekarzem ryzyka i korzyści związane z badaniami i potencjalnym leczeniem, biorąc pod uwagę wszelkie inne problemy zdrowotne osoby badanej. Będzie to pomocne w podjęciu świadomej decyzji dotyczącej dalszego postępowania. Najnowsze dane szacunkowe wskazują, że nadrozpoznawalność w badaniach przesiewowych w kierunku raka płuca jest stosunkowo rzadka i stanowi 3% wszystkich nowotworów wykrytych podczas badań przesiewowych z wykorzystaniem niskodawkowej tomografii komputerowej. 

W ciągu ostatnich 20 lat badania koncentrowały się na lepszym zrozumieniu natury guzków płuc wykrywanych za pomocą tomografii komputerowej. Dzięki temu udało się znacznie ograniczyć ryzyko związane z badaniami przesiewowymi i zapewnić, że leczeniu poddawane są tylko guzki będące zmianami nowotworowymi. 

Krajowy program badań przesiewowych polega na zidentyfikowaniu grup osób w skali kraju, które uważa się za najbardziej narażone na zachorowanie na raka płuca, i zaproponowaniu im badań przesiewowych. Ważne jest zapewnienie wszystkim uczestnikom równego dostępu do odpowiednich usług opieki zdrowotnej, niezależnie od miejsca zamieszkania i statusu społeczno-ekonomicznego. 

Skuteczność programów badań przesiewowych w kierunku raka płuca może być jeszcze większa, jeżeli zostaną one połączone z pomocą w rzuceniu palenia.

Te określone grupy nie obejmują wszystkich chorujących na raka płuca. Istnieją inne czynniki ryzyka związane z występowaniem raka płuca, takie jak zanieczyszczenie środowiska, narażenie na działanie gazu radonowego lub azbestu, a także innych substancji, które mogą toksycznie działać na płuca. Dzięki wyselekcjonowaniu określonych grup wysokiego ryzyka, takich jak palacze w starszym wieku, programy badań przesiewowych są w stanie wykryć jak największą liczbę przypadków, jednocześnie zmniejszając ryzyko u innych zdrowych osób.

Myślenie o pójściu do szpitala w celu wykonywania badań może budzić obawy. W niektórych krajach rozważa się uproszczenie tego procesu. Na przykład w Wielkiej Brytanii został wdrożony program pilotażowy oferujący wykonywanie badania płuc w mobilnych punktach zaparkowanych przy supermarketach. Można było szybko wykonać badanie i w razie potrzeby otrzymać zaproszenie na kontrolę.

„Nadal trzeba podjąć wysiłek, aby zdecydować, do kogo kierować badania przesiewowe, ale bez względu na to, jaka to będzie grupa, korzyści z wcześniejszego wykrywania raka płuca są ogromne i mogą ocalić życie”.

Janette, Wielka Brytania, wyleczona z raka płuca, rzecznik pacjentów 

Do tej pory jedynymi krajami, w których można wykonać badania przesiewowe w kierunku raka płuca, są Stany Zjednoczone, Chiny, Tajwan, Korea Południowa, Chorwacja, Polska i Czechy. W wymienionych krajach badania te są realizowane w ramach krajowego systemu opieki zdrowotnej. W takich krajach jak Holandia i Wielka Brytania badania przesiewowe są dostępne w niektórych lokalizacjach. 

Zadaniem organów opieki zdrowotnej i komisji ds. badań przesiewowych jest równoważenie ryzyka i szkód oraz wypracowanie pełnych i skutecznych programów badań przesiewowych, do których równy dostęp mają wszystkie osoby z grup wysokiego ryzyka. 

Wielu ekspertów uważa, że dowody potwierdzają zasadność stosowania badań przesiewowych w kierunku raka płuca w ratowaniu życia i że nadszedł czas na wdrożenie programów narodowych. 

European Respiratory Society połączyło wysiłki z European Society of Radiology, wzywając do podjęcia działań w kierunku wdrażania narodowych programów przesiewowych. Więcej informacji zawiera witryna internetowa ERS: Lung cancer screening: cutting costs, saving lives – ERS – European Respiratory Society (ersnet.org) 

Obecnie potrzebne są zalecenia na poziomie i narodowym, które będą wspierać i zachęcać kraje do wdrażania ich własnych programów badań przesiewowych. Jest prawdopodobne, że w nadchodzących latach narodowe programy badań przesiewowych rozpoczną się w krajach Europy i świata. 

Celem finansowanego ze środków UE projektu SOLACE jest wsparcie podczas wdrożenie programu badań przesiewowych w kierunku raka płuca w całej Europie. W ramach projektu spotykają się eksperci z całego kontynentu, których zadaniem jest sformułowanie jasnych, zwięzłych i osadzonych w praktyce wytycznych dotyczących wdrażania programu badań przesiewowych w kierunku raka płuca, a także opracowanie narzędzi umożliwiających identyfikację i rekrutację określonych, obecnie niedostatecznie reprezentowanych populacji.  

Dowiedz się więcej: https://europeanlung.org/solace/about/  

• Wspólny raport tych Towarzystw z 2020 obejmuje najnowsze dowody dotyczące badań przesiewowych w kierunku raka płuca i kroki konieczne do wdrożenia narodowych programów
• Materiał uzupełniający ten raport można pobrać Zawiera on aktualne podsumowania różnych etapów narodowych programów badań przesiewowych w każdym kraju w Europie
• Obejrzyj film European Respiratory Society dotyczący istotności badań przesiewowych w kierunku raka płuca

Materiał ten powstał przy udziale grupy doradczej ELF dla pacjentów z rakiem płuca, dr Georgii Hardavelli, dr. Torstena Bluma, dr. Luisa M. Seijo i dr Martiny Koziar Vašákovej.  

Tę stronę ostatnio aktualizowano w 2025 roku.