Zdrowe płuca

W klatce piersiowej znajdują się dwa płuca, jedno po lewej, drugie po prawej stronie. Każde płuco składa się z części zwanych płatami. Płuca są miękkie, dlatego chroni je klatka piersiowa. Zadaniem płuc jest dostarczanie organizmowi tlenu oraz wydalanie dwutlenku węgla. Tlen dostarcza nam energii, a dwutlenek węgla stanowi produkt końcowy przemiany materii, czyli możemy go nazwać “spalinami” organizmu.

Powietrze wdychamy przez nos, usta lub jednocześnie przez nos i usta. Najlepszą drogą dotarcia powietrza do płuc jest przez nos. Nos lepiej niż usta filtruje powietrze zatrzymując duże ilości substancji drażniących. Ponadto nos podgrzewa i dodatkowo nawilża wdychane powietrze. Jeśli jednak organizm potrzebuje dużej ilości powietrza, wtedy nos przestaje być najefektywniejszą drogą jego dostarczania i dlatego w takich chwilach zaczynamy oddychać ustami. Najczęściej dzieje się tak podczas ćwiczeń i wysiłku fizycznego.

Powietrze, po dostaniu się do nosa lub ust, podróżuje przez tchawicę. Jest to “rurka”, położona z przodu szyi. Za tchawicą znajduje się przełyk. Kiedy oddychamy, powietrze wędruje przez tchawicę, a kiedy jemy, pokarm przesuwa się wzdłuż przełyku. Droga powietrza i pokarmu jest kontrolowana przez nagłośnię – bramę, która zapobiega przedostaniu się pokarmu do tchawicy. Czasami pokarm lub napój może dostać się do tchawicy powodując zakrztuszenie się i kaszel. Tchawica dzieli się na oskrzele lewe i prawe. Lewe prowadzi do lewego płuca a prawe – do prawego. Oskrzela dzielą się dalej na oskrzeliki. Oskrzeliki zakończone są maleńkimi pęcherzykami powietrza.

Pęcherzyki płucneto małe wgłębienia w kształcie balonu, które łączą się, tworząc małe grona przypominające winogrona, przymocowane do maleńkich rurek oddechowych. Pozwala to na umieszczenie dużej powierzchni około 50 do 100 metrów kwadratowych w ograniczonej objętości jamy klatki piersiowej. Ta duża powierzchnia znacznie ułatwia wymianę tlenu między powietrzem a krwią.

W dobrze funkcjonujących płucach znajduje się ponad 300 milionów tych pęcherzyków. Gdybyśmy otworzyli pęcherzyki, a następnie rozłożyli je na płaskiej powierzchni, pokryłyby one powierzchnię podwójnego kortu tenisowego. Nie wszystkie pęcherzyki wykonują swoją pracę jednocześnie, tak więc płuco ma ich wiele w zapasie na wypadek uszkodzenia na skutek choroby, infekcji czy operacji.

Wokół każdego pęcherzyka płucnego znajdują się maleńkie naczynia krwionośne lub naczynia włosowate. Naczynka te oplatają pęcherzyki jak pajęczyna. Przez nią właśnie tlen dostarczony przez oskrzela przedostaje się do krwi. W tym momencie, dwutlenek węgla, czyli nasze “spaliny”, zamienia się miejscami z tlenem i z krwioobiegu przedostaje się do pęcherzyków płucnych. Następnie dwutlenek węgla jest wydalany z płuc. Aby nasz organizm funkcjonował prawidłowo, tlen musi dostawać się do krwi, a dwutlenek węgla ją opuszczać w regularnych odstępach czasu.

Płuca mają również naczynia krwionośne, które doprowadzają słabo natlenioną krew do pęcherzyków płucnych w celu wychwytywania tlenu i wydalania dwutlenku węgla. Krew, która pobrała tlen z płuc, wraca do lewej strony serca i jest wypompowywana, aby dostarczyć tę bogatą w tlen krew (zwaną krwią tętniczą) do organizmu. Gdy krew dostarczy tlen do komórek ciała (tkanek, narządów itp.), nazywana jest krwią żylną, która powraca do prawej strony serca. Krew żylna zawiera duże ilości dwutlenku węgla i niewielkie ilości tlenu. Krew żylna jest pompowana do płuc po prawej stronie serca, aby pozbyć się dwutlenku węgla i pobrać tlen.

Przy oddychaniu pracę wykonuje wiele różnych mięśni. Największym i najbardziej wydajnym jest przepona. Jest to duży mięsień położony poniżej płuc i pełniący rolę bariery oddzielającej płuca od innych organów, tj. żołądka, jelit, wątroby itp. Przy ruchu przepony w dół, czyli jej skurczu, rozszerzają się też żebra, płuca zwiększają objętość i do organizmu zostaje wprowadzone powietrze. Proces ten nazywamy wdechem. Przy rozkurczu przepony powietrze opuszcza płuca, a te wracają do swojej naturalnej pozycji. Proces ten nazywamy wydechem. Płuca, jak balony, potrzebują energii, aby napełnić się powietrzem, nie potrzebują jej jednak podczas jego wypuszczania. Pozostałe mięśnie pomagające w oddychaniu znajdują się między żebrami oraz pomiędzy szyją a żebrami górnymi. Przepona, mięśnie znajdujące się między żebrami oraz jeden z mięśni szyjnych (mięsień pochyły) są odpowiedzialne prawie za każdy oddech. Jeśli potrzebujemy dodatkowej pomocy przy rozszerzeniu płuc, angażujemy pozostałe mięśnie szyjne i mięśnie ramion.

Płuca chronią się przed czynnikami drażniącymi na wiele sposobów. Nos spełnia podstawową rolę filtrującą podczas wdychania powietrza uniemożliwiając dużym cząsteczkom przedostanie się do płuc. Czynniki drażniące, którym uda się przeniknąć do płuc, zostają zatrzymane w cieniutkiej powłoce śluzu (zwanej także plwociną lub flegmą), która wyściela wnętrze oskrzeli. W przybliżeniu oskrzela dziennie wydzielają około 70 gram śluzu. Śluz jest zagarniany w kierunku ust przy pomocy włosków wyścielających oskrzela, zwanych rzęskami. Rzęski przesuwają śluz z płuc w górę, w kierunku gardła, do nagłośni. Nagłośnia jest bramą, która otwiera się, umożliwiając połknięcie śluzu. Proces ten odbywa się bez naszej woli. Wypluwanie śliny nie jest “naturalne”, może się zdarzyć tylko przy przewlekłym zapaleniu oskrzeli lub infekcjach, np. zapaleniu oskrzeli, zapaleniu płuc lub przy przewlekłej obturacyjnej chorobie płuc (POChP). Małe cząstki, które osadzają się w pęcherzykach płucnych, nie są usuwane w ten sam sposób, ponieważ pęcherzyki nie mają rzęsek. Cząsteczki te są wchłaniane przez duże, wędrujące białe krwinki na powierzchni pęcherzyków zwane makrofagami. Inne komórki krwi, takie jak leukocyty, również uczestniczą w obronie płuc przed drobnoustrojami i obcym materiałem.

Innym mechanizmem obronnym płuc jest kaszel. Kaszel, choć zdarza się bardzo często, nie jest naturalnym zjawiskiem lecz wynikiem podrażnienia oskrzeli. Kaszel może wydobyć śluz z płuc szybciej niż rzęski.

Inna powszechna metoda stosowana przez płuca do samoobrony może również powodować problemy. Drogi oddechowe w płucach otoczone są pasmami mięśni. Kiedy oskrzela są podrażnione, te pasma mięśni mogą się zacisnąć, co powoduje, że oskrzela są węższe, gdy płuca próbują utrzymać podrażnienie na zewnątrz. Szybkie napięcie tych mięśni nazywa się skurczem oskrzeli. Niektóre płuca są bardzo wrażliwe na czynniki drażniące. Spazm oskrzeli może powodować poważne problemy u osób z astmą, ponieważ trudniej jest oddychać przez zwężone drogi oddechowe i powoduje ucisk w klatce piersiowej, trudności w oddychaniu i świszczący oddech.

Niniejsze informacje pochodzą z wytycznych ATS/ERS: Standardy diagnozowania i leczenia osób dotkniętych POChP (http://www.ersnet.org/COPD).