Zawodowe choroby płuc
Pojęcie „zawodowych chorób płuc” dotyczy chorób wywoływanych lub pogłębianych przez substancje, z którymi stykamy się w pracy. W broszurze tej przeanalizowano kilka zawodowych chorób płuc, czynniki które mogą je wywoływać oraz opisano, w jaki sposób można walczyć z tymi chorobami.
Jest wiele chorób, które mogą być wywoływane lub nasilać się w wyniku kontaktu z różnymi substancjami w miejscu pracy. Każda z nich inaczej wpływa na płuca i wywołuje inne symptomy.
Astma o podłożu zawodowym
Są trzy różne typy astmy o podłożu zawodowym:
- Astma pogłębiająca się w wyniku pracy w danym środowisku
- Astma, która może być wywoływana po raz pierwszy przez czynniki obecne w środowisku pracy – na przykład substancje chemiczne lub pył. Ocenia się, że ten typ astmy stanowi około 10% wszystkich przypadków astmy pojawiającej się u osób dorosłych.
- Mniej powszechnym przypadkiem jest zespół reaktywnej dysfunkcji dróg oddechowych (Reactive Airways Dysfunction Syndrome, RADS) zwany także ostrą astmą wywoływaną przez czynniki drażniące. Jest to forma astmy powodowana przypadkowym, pojedynczym zdarzeniem, takim jak wyciek substancji chemicznej czy też pożar.
Co ją wywołuje? Lista substancji mogących wywoływać astmę o podłożu zawodowym jest długa. Są one wymienione poniżej.
Objawy:
U ludzi z astmą o podłożu zawodowym występują najczęstsze jej objawy – kaszel, świsty, ściskanie w klatce piersiowej i trudności z oddychaniem. Substancje te mogą także wpływać na błony wyściełające jamy nosowe, powodując kichanie i wysięk lub katar – nazywane jest to katarem siennym.
Leczenie:
Najlepszym sposobem leczenia tej choroby jest zaprzestanie kontaktu z danym czynnikiem. Należy się na to zdecydować zaraz po potwierdzeniu diagnozy, najlepiej w ciągu roku od pojawienia się objawów, gdyż zwiększa to szanse na skuteczność zapobiegania astmie. Może się to wiązać ze zmianą stanowiska w firmie lub zmianą pracy. Jeśli nie jest to możliwe, to pracownicy służb medycznych mogą poinformować, jak najlepiej radzić sobie z objawami w miejscu pracy, jednak ten typ astmy jest bardzo trudno kontrolować.
Alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych
Ta choroba jest powodowana reakcją alergiczną na występujący w środowisku pracy alergen oddziałujący na pęcherzyki płucne. Długotrwały kontakt z alergenem może powodować trwałe zwłóknienie płuc.
Co ją wywołuje?
Choroba ta jest powodowana nawracającym wdychaniem pyłów mogących wywoływać u niektórych ludzi reakcje alergiczne. Obecnie najczęstszym źródłem takiego alergenu związanym z pracą są płyny używane przy obróbce metali, choć nierzadko choroba jest wywoływana zarodnikami pleśni ze zbóż, drewna lub pochodzącymi od ptaków.
Objawy:
Może to powodować ucisk w klatce piersiowej i trudności z oddychaniem występujące w ciągu 12 godzin od zetknięcia się z alergenem. Inaczej, niż w przypadku astmy, pojawia się także gorączka. Nasilenie objawów zwykle zależy od czasu narażenia na działanie alergenu. Przy powtarzających się przypadkach narażenia na działanie tego czynnika częsta jest utrata masy ciała.
Leczenie:
Podobnie, jak w przypadku astmy o podłożu zawodowym, najlepszym sposobem leczenia jest wyeliminowanie styczności z alergenem. Może to oznaczać konieczność usprawnienia wentylacji w miejscu pracy, przeniesienie w inne miejsce lub zmianę pracy. Czasami przy dużym nasileniu objawów i poważnym ich wpływie na czynność płuc, podawane są steroidy.
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) o podłożu zawodowym
Przewlekła obturacyjna choroba płuc to choroba powodowana osłabianiem i zwężeniem dróg oddechowych. Najczęściej POChP jest wynikiem palenia, jednak badania sugerują, że około 15% przypadków tej choroby przynajmniej częściowo jest wywoływane występowaniem jakiegoś czynnika w środowisku pracy.
Co ją wywołuje?
Możliwe przyczyny POChP o podłożu zawodowym to:
- Pył węglowy, pył pochodzący z bawełny lub zboża
- Substancja znana jako krzemionka, spotykana w kopalniach rud metalu, kamieniołomach, wytwórniach ceramiki i przemyśle budowlanym.
- Bierne palenie tytoniu
Objawy:
Przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) obejmuje uszkodzenia płuc i dróg oddechowych prowadzące do trudności z oddychaniem. Powszechnie występującymi objawami jest zadyszka, kaszel i codzienne odpluwanie niewielkich ilości śluzu
Leczenie:
Podobnie, jak w przypadku POChP powodowanej paleniem, uszkodzenia płuc będące wynikiem styczności ze szkodliwymi substancjami w miejscu pracy nie ustępują nawet po ustaniu kontaktu z przyczyną choroby. Jednak objawy zawodowej POChP można kontrolować dzięki lekom wziewnym i programom ćwiczeń fizycznych.
Międzybłoniak opłucnej
Międzybłoniak opłucnej to rodzaj nowotworu. Różni się on od raka płuc tym, że atakuje płuca od zewnątrz, podczas gdy rak płuc rozwija się wewnątrz tkanki płucnej. Występuje ona rzadziej niż rak płuc. Międzybłoniak opłucnej jest wywoływany stycznością z azbestem – minerałem kiedyś powszechnie stosowanym w budownictwie. Rak płuc także może być chorobą o podłożu zawodowym, jednak zwykle jest wywoływany ekspozycją na znacznie większe ilości azbestu, niż ilości wywołujące międzybłoniaka.
Co go wywołuje?
Międzybłoniak opłucnej może być wywoływany krótkotrwałą stycznością z azbestem, przy czym zwykle objawia się po 15-50 latach. Zwykle dotyka on stoczniowców, pracowników zajmujących się demontażem statków, budowlańców, hydraulików, elektryków i malarzy, choć może występować u wszystkich, którzy mają kontakt z azbestem. Unia Europejska zabroniła już stosowania azbestu.
Objawy:
Choroba ta może powodować bóle w klatce piersiowej, zadyszkę, świsty i nadmierne męczenie się.
Leczenie:
Prowadzone są ciągłe badania nad opracowaniem nowych metod leczenia międzybłoniaka opłucnej, gdyż chemioterapia i radioterapia zwykle są nieskuteczne. Są dostępne różne terapie łagodzące objawy. Najczęstszą z nich jest odprowadzenie płynu z opłucnej, by zmniejszyć trudności z oddychaniem. Perspektywy leczenia międzybłoniaka nie są dobre, gdyż objawy występują zwykle dopiero na zaawansowanym stadium choroby.
Choroby zakaźne
Substancje występujące w miejscu pracy mogą być przyczyną kilku różnych zakaźnych chorób płuc:
- Choroba legionistów rozprzestrzenia się przez systemy klimatyzacji, stanowiąc zagrożenie dla pracowników ośrodków sportowych i rekreacyjnych oraz hoteli.
- Gruźlica może dotykać określone grupy zawodowe np. u pracowników służby zdrowia, pracowników socjalnych, pracowników więziennictwa i innych osób, które pracują z osobami cierpiącymi na tę chorobę lub uczestniczą w ich leczeniu.
- Gorączka Q jest powodowana bakteriami zarażającymi zwierzęta gospodarcze, gryzonie lub psy i koty, stanowiąc zagrożenie dla pracowników rolnictwa.
Jakie mogą być oznaki chorób płuc o podłożu zawodowym?
Oznaki są różne w przypadku różnych chorób.
Astma i alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych: Objawy mogą zacząć występować krótko po podjęciu nowej pracy lub zmiany miejsca, w którym się pracuje. Jeżeli objawy zanikają z dala od miejsca pracy (na przykład na wakacjach), to potrzebne jest bardziej szczegółowe zbadanie, czy przyczyną jest właśnie miejsce pracy. Przed astmą może wykształcić się katar sienny, a jego objawy mogą być wczesnym sygnałem ostrzegawczym astmy o podłożu zawodowym.
POChP i międzybłoniak opłucnej: Te choroby rozwijają się znacznie wolniej – zwykle po wielu latach styczności z wywołującym je czynnikiem. Jeżeli wiemy, że mamy styczność z czynnikiem mogącym wywoływać te choroby i zaczynamy zauważać takie symptomy, jak zadyszka czy uciążliwy kaszel, to mogą to być sygnały rozwijającej się przewlekłej obturacyjnej choroby płuc lub międzybłoniaka opłucnej.
Co robić w przypadku podejrzenia choroby zawodowej?
Jeżeli występują objawy płucne, w przypadku których jest podejrzenie, że są wywoływane lub nasilają się w wyniku przebywania w miejscu pracy, to ważne jest, by powiedzieć o tym swemu lekarzowi lub stosownym pracownikom służby zdrowia. Jeżeli uznają oni, że problemy może powodować coś w miejscu pracy, to wystawią skierowanie do specjalistycznej placówki medycznej zajmującej się chorobami zawodowymi. Będą oni w stanie postawić precyzyjną diagnozę choroby i sprawdzić, czy jest ona powiązana z miejscem pracy. Po zdiagnozowaniu i/lub wyleczeniu choroby pacjent będzie wiedział, czy musi omówić z pracodawcą, specjalistą medycyny pracy lub związkami zawodowymi, w jaki sposób można zapewnić mu większe bezpieczeństwo w środowisku pracy bądź też czy powinien rozważyć zmianę zawodu.
Czy należy dochodzić odszkodowania?
Jeżeli udowodnione jest, że choroba jest spowodowana problemem występującym w miejscu pracy, to można dochodzić odszkodowania. Lekarz prowadzący może doradzić, jak najlepiej do tego podejść i jak rozmawiać ze swoim pracodawcą. Proces wnoszenia roszczeń o odszkodowania może różnie wyglądać w różnych europejskich krajach, ważne więc jest, by sprawdzić, jakie w danym kraju obowiązują przepisy dotyczące chorób zawodowych. Przykładowo, istnieć może finansowany przez państwo program odszkodowań lub roszczenia można wnosić tylko przez firmę oferującą ubezpieczenie zdrowotne lub należy podjąć działania prawne przeciwko swemu pracodawcy. Na komercyjnych stronach internetowych firm prawniczych dostępnych jest wiele informacji na temat chorób zawodowych, zwłaszcza dotyczących azbestu. Jednak najlepiej ostrożnie podchodzić do znajdowanych tam informacji i pamiętać, że nie mogą one zastępować porad udzielanych przez lekarza.
Działania podejmowane w Europie
Unia Europejska (UE) ustaliła maksymalne stężenia (w powietrzu) różnych substancji, które mogą być bezpiecznie dopuszczone. Każdy z krajów członkowskich ustala także własne limity, często bardziej surowe niż limity ustalane przez UE. Więcej na temat tych rekomendacji można znaleźć na stronie http://ec.europa.eu/social
Europejska Agencja ds. Bezpieczeństwa i Ochrony Zdrowia w Miejscu Pracy (European Agency for Safety and Health at Work, EU-OSHA) zamieściła na swojej stronie wykaz różnych obowiązujących przepisów – https://osha.europa.eu/en/topics
Kampania na rzecz zdrowia w miejscu pracy (Healthy Workplaces) agencji EU-OSHA prowadzona w latach 2012- 2013 ma na celu zachęcanie menedżerów, pracowników i innych stron zaangażowanych do połączenia swoich wysiłków na rzecz poprawy bezpieczeństwa i higieny w miejscu pracy. W różnych krajach Europy podejmowane są różne działania i prowadzone są różne akcje. Na stronie www.healthy-workplaces.eu można sprawdzić, co się dzieje w konkretnym kraju i znaleźć informacje, jak można się w zaangażować w takie działania
Dodatkowe informacje
Europejska Agencja Środowiska (European Environment Agency): www.eea.europa.eu
Inicjatywa na rzecz zdrowia w miejscu pracy (Healthy Workplaces initiative): www.healthy-workplaces.eu
Materiały te zostały przygotowane przy współpracy z Fundacją Badań nad Międzybłoniakiem Opłucnej im. June Hancock, profesorem Sherwoodem Burgem, Garethem Waltersem, profesorem Frederic’em de Blay i Peterem Thompsonem.